O tym, jaki ubiór noszono w epoce średniowiecza w Polsce decydowały głównie ówczesne warunki klimatyczne. Ważny czynnik stanowiła też dostępność surowców oraz umiejętności rzemieślników. W epoce średniowiecza modę dyktowali mężczyźni. Męski strój był bardziej wyrazisty od charakteryzującego się jednolitą linią sukni ubioru kobiecego.
Obrazu mody owych czasów dostarczają nam przede wszystkim źródła archeologiczne i ikonograficzne. Zachowały się z początków średniowiecza fragmenty tkanin, które wskazują na zróżnicowanie ówczesnego stroju. Wiemy na pewno, że surowcem używanym przez ludzi bogatych były wówczas, importowane z Flandrii (północno-zachodnia część dzisiejszej Belgii) i innych krajów sukna, a także wzorzyste jedwabie bizantyńskie i chińskie. Na ziemiach polskich wytwarzano z kolei wełnę, z której robiono grube okrycia w wielobarwne pasy, jodełkę, kratę i inne geometryczne wzory. Produkowano także cienkie tkaniny w kolorach: czerwonym, zielonym, żółtym, fioletowym, niebieskim i czarnym. Noszono też odzież płócienną z lnianych i konopnych tkanin. Niewiele użytkowano w owym czasie bawełny, głównie w postaci tzw. barchanów.
Stroje świeckie zdobiono haftem od połowy XIII wieku. Wzory czerpano głównie z Bizancjum. W epoce średniowiecza hafciarstwo weszło w fazę szybkiego rozwoju. Haftowano na filcu, dzianinie, koronce, skórze i innych materiałach. Używano do tego celu kolorowych jedwabnych nici, okręconych złotymi lub srebrnymi blaszkami. Za pomocą, jak to wówczas nazywano, „malowania igłą”, tworzono także wzory pikowane. Łączono w tym celu dwie tkaniny, często z warstwą ocieplającą pomiędzy nimi i robiono dekoracyjny ścieg.
Wiemy, że najbardziej ceniono w modzie średniowiecza czerwień. Żywe jej odcienie uzyskiwano z suszonego owada czerwca polskiego oraz prawdopodobnie z korzenia rośliny, zwanej marzanną barwierską. Purpurowe, przetykane złotem płaszcze były cenione jako dary dla kościelnych dostojników. Na ziemiach polskich hodowano też jedwabniki, jednak produkcja jedwabiu nie była wówczas rozwinięta, choć zaznaczyła swą obecność w modzie. Wyrabiano z jedwabiu taśmy i krajki, niezbędne przy wykańczaniu ubiorów. Zdobiono je plecionką oraz wzorami geometrycznymi, inskrypcjami i motywami figuratywnymi. Wytwarzano w średniowieczu również ozdobne siatki na włosy. Okrycia chroniące przed deszczem robiono przez wtykanie kosmyków wełny nieprzędzonej. Zimą ubierano się w skórzane kożuchy i inne okrycia ze skór futerkowych, również barwionych. Sobole farbowano na przykład na czarno. Barwiono też skórki z bobrów. Noszono ponadto skórzane tuniki i kaftany oraz rękawice, pasy, przepaski, opaski, guziki, sznurowadła, tasiemki, sakiewki, mieszki, woreczki i portfele.
Kobieta średniowiecza miała być wiotka i krucha, o wąskich biodrach i pionowej linii ciała w kształcie litery S. Strojem późnego średniowiecza był jednolita, szyta na miarę, bardzo obcisła na piersiach i suto fałdowana na dole suknia, przylegająca w górze do ciała. Kobiety nosiły też wysokie kapelusze, z opadającym z tyłu długim welonem. Na ówczesnych portretach mają one długie włosy, wysokie czoła i małe piersi, lekko wysunięte do przodu, paskiem w talii.
W późnym średniowieczu modę ustanawiał nie kobiecy, ale męski strój. Kostium męski był bardziej wyrazisty i to właśnie on decydował o linii ubioru. W gotyku ideałem był mężczyzna szczupły, o giętkiej sylwetce i długich nogach. Wizerunek Polaka niewiele różnił się wówczas od obywatela zachodniej Europy. Wraz z upływem wieków i rozwojem życia, średniowieczny strój nabierał wyrazu. W XIII wieku zaczęto w Europie Zachodniej szyć stroje przylegające do figury. W ten sposób nawet męskie nogawice dopasowywano do kształtu nóg. W XIV wieku szyto odzież męską kloszowo, w formie półkola i koła, z doszywanymi, obcisłymi albo luźno zwisającymi rękawami. W XIV wieku elegancki mężczyzna nosił płaszcz z trenem i długie wyloty u podwójnych rękawów. W wieku XV było tu już ubranie pazia, krótkie, obcisłe i odsłaniające nogi. Noszono rozszerzone w biodrach kamizelki, sznurowane w wąskiej talii. Pod koniec epoki był to już strój barwny i różnorodny, nakreślony pierwszymi objawami mody orientalnej, perskiej, węgierskiej, tureckiej itp. Pojawiły się w modzie włoskie sajany oraz niemieckie szuby, a także berety, pilśniowe kapelusze, uszate czapki i futrzane kołpaki.
Modny mężczyzna średniowiecza nosił filcowy kapelusz z rondem. Paradował w obciśniętych pończochach i pantalonach, a na stopach miał ciżmy albo wysokie buty. Było to miękkie skórzane obuwie o lekko zaostrzonych czubkach. Zdobiono je haftem, blaszkami lub wycinano ażurowe wzory. Od IX wieku wyrabiano obuwie z osobno skrojoną podeszwą, a od X także wieloczęściowe trzewiki bez cholewek, ciżmy do kostek i buty z wysokimi cholewami. Miały one wiązania ze skórzanych pasków. Modny mężczyzna nosił też biżuterię.
Na podst.:
1. Orłowski B. (red.), Z dziejów techniki w dawnej Polsce. Warszawa 1992.
2. 2. Żygulski Z., Dzieje polskiego rzemiosła artystycznego. Warszawa 1987.
Dodaj komentarz