Wojsko Polskie w misjach pokojowych NATO

Od początku lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku wojsko polskie wzięło udział w ponad sześćdziesięciu misjach i operacjach pokojowych, z których większość odbywała się pod egidą UNICEF i ONZ. Uczestniczyło w nich ponad pięćdziesiąt tysięcy żołnierzy oraz wiele osób cywilnych. Pierwszy udział Polaków w misji pokojowej miał miejsce w 1953 roku w Korei Południowej, w ramach Komisji Nadzoru Państw Neutralnych oraz Komisji Repatriacji Państw Neutralnych. Polacy weszli też w skład sił pokojowych na Bliskim Wschodzie i w Afryce w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych (np. w silach pokojowych UNREF w Egipcie – Polska Jednostka Specjalna). W 1974 roku Polacy dołączyli do misji ONZ na Wzgórzach Golan w Syrii, gdzie współdziałali z Austriakami w ramach UNDOF.

Wraz z wstąpieniem Polski do Paktu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej  udział Polaków w misjach ONZ uległ zmniejszeniu. Zwłaszcza zobowiązania wynikające z członkowstwa w NATO zrewidowały naszą politykę pokojową i nadały jej kurs w kierunku udziału w misjach organizowanych przez inne związki międzynarodowe, w tym przede wszystkim w misjach dowodzonych przez NATO. Największy ciężar udziału Polaków w operacjach tego typu przypadł na misje pokojowe NATO w Kosowie (KFOR), Bośni i Hercegowinie (SFOR) oraz w operacjach wsparcia pokoju UNDOF i UNFIL. Na Bałkanach stacjonuje Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Stabilizacyjnych (PKW SFOR) w Bośni i Hercegowinie oraz Polski Kontyngent Wojskowy w Silach Międzynarodowych w Kosowie (PKW KFOR). Rozkazem Sztabu Generalnego z 27.10.2005 roku Polski Kontyngent Wojskowy wziął też udział w misji niesienia pomocy ofiarom trzęsienia ziemi w Islamskiej Republice Pakistanu. Wojsko polskie stanowiło też podstawowy i bardzo ważny skład misji w Afganistanie oraz w ramach Wielonarodowych Sił Stabilizacyjnych w Iraku.

NATO jest międzynarodowym paktem obronnym, skupiającym przedstawicieli Europy, Azji i Ameryki Północnej. Jego naczelna formuła zawarta została w Układzie Waszyngtońskim, a strategiczne cele podlegają stałej rewizji. Pakt Północnoatlantycki jest przede wszystkim międzynarodową organizacją bezpieczeństwa oraz sojuszem wojskowym, choć po zakończeniu zimnej wojny większego w nim znaczenia nabrały pozamilitarne obszary współpracy partnerskiej między członkami. Polska przystępując do sojuszu zaakceptowała wszystkie założenia, na których opiera się jego struktura i działalność. Polski wkład w strategię paktu polega między innymi na wzmacnianiu zdolności obronnych oraz udziale w międzynarodowych misjach pokojowych i militarnych. Celem polskiego uczestnictwa w pakcie jest też podniesienie poziomu bezpieczeństwa zewnętrznego. Przystąpienie Polski do NATO wiąże się z koniecznością zaakceptowania ustaleń wewnętrznych paktu, bez możliwości ich negocjowania. W zamian otrzymaliśmy status pełnoprawnego członka, zapewniając tym samym pomoc wojskową innych państw w przypadku agresji.

Najczęściej spotykane i najbardziej prawdopodobne współczesne zagrożenia to przede wszystkim terroryzm; antagonizmy religijne, etniczne, narodowościowe i inne; wojny domowe oraz konflikty zbrojne. Zagrożenia kryzysowe mogą wystąpić w całym otoczeniu NATO, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz państw sojuszniczych. Groźne sytuacje kryzysowe mogą wręcz powodować niebezpieczne konflikty zbrojne i wówczas konieczne jest przeprowadzenie konkretnych operacji wojskowych, skierowanych przeciwko danemu państwo albo państwom. Oznacza to wysłanie w rejon konfliktu armii z konkretną misją: pokojową, stabilizacyjną, militarną, rozbrojeniową, szkoleniową itp. W dziedzinie militarnej najważniejsze zadania strategiczne NATO polegają na rozwiązywaniu kryzysów – poprzez izolowanie regionów nimi dotkniętych, wsparcie militarne na rzecz rozwiązania problemów i utrzymania pokoju oraz prowadzenie operacji wojskowych. Z kolei pozamilitarne oddziaływanie sojuszu polega między innymi na: negocjacjach; nacisku międzynarodowych środowisk lobbystycznych; akcjach dyplomatycznych; kształtowaniu opinii publicznej; wywoływaniu presji psychologicznych, informacyjnych i sankcji ekonomicznych; ochronie ludności przed skutkami wojen i zniszczeń; zaspokajaniu podstawowych potrzeb ludności; pomocy ekonomicznej, organizacyjnej, humanitarnej, doradczej; obronie praw człowieka itp.

NATO angażuje swoje siły i środki głównie w tzw. Operacje Wsparcia Pokoju (Peace Suport Operations), które wiążą się z użyciem umiejętności oraz talentów żołnierzy do budowy i wzmacniania pokoju, zapobiegania konfliktom oraz niesienia pomocy humanitarnej. Warunkiem koniecznym do przeprowadzenia operacji pokojowych jest dysponowanie siłami militarnymi.

Do współczesnych misji NATO zalicza się między innymi: operacje wojskowe w Bośni i Hercegowinie (SFOR), misję stabilizacyjną w Kosowie (KFOR), misje szkoleniowe i stabilizacyjne w Iraku i Afganistanie (ISAF) oraz misje pokojowe na Bliskim Wschodzie.

W misjach NATO biorą udział nie tylko żołnierze, ale też w dużej liczbie policjanci, pracownicy służby zdrowia, dyplomaci oraz personel cywilny wspomagający. Saperzy polscy zajmują się między innymi rozminowywaniem terenów oraz naprawą dróg i mostów. Z kolei polska służba medyczna udziela pomocy wszystkim potrzebującym. Pomoc materialną i duchową niosą też przedstawiciele organizacji humanitarnych. Polscy żołnierze oraz polska grupa medyczna uczestniczyła na przykład (w ramach Wojsk Sił Sprzymierzonych) w operacji pod kryptonimem Pustynna Burza w 1991 roku. Misja ta miała za zadanie przywrócenie pokoju w Iraku i Kuwejcie. Od maja do października 1999 roku polscy żołnierze uczestniczyli w misji Albania Forces (AFOR), mającej charakter operacji humanitarnej dla uchodźców z Kosowa – w ramach kierowanej przez NATO operacji Alled Harbour. W misję tę zaangażowanych było szesnaście państw NATO i pięć współpracujących z sojuszem w ramach programu „Partnerstwo dla pokoju”. Polski kontyngent tworzyło stu czterdziestu   żołnierzy z 21. Brygady Strzelców Podhalańskich z Rzeszowa.

W 1995 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała do życia Siły Implementacyjne (IFOR) i NATO zostało zobligowane do przejęcia kierownictwa operacji militarnej w Bośni i Hercegowinie. Polska misja w ramach IFOR uzyskała podstawy prawne i organizacyjne w grudniu 1995 roku. Utworzono wówczas Polski Kontyngent Wojskowy. Do udziału w misji został wyznaczony 16. batalion powietrznodesantowy z 6. Brygady Powietrznodesantowej, który rozpoczął służbę w rejonie konfliktu w 1996 roku i został włączony do Brygady Nordyckiej (Dania, Finlandia, Szwecja i Norwegia). Udział w IFOR był pierwszą misją Polaków o charakterze operacji wymuszania pokoju. Wkrótce nazwę misji w Bośni i Hercegowinie zmieniono na SFOR (Siły Stabilizacyjne). Polska kontynuowała swoją obecność militarną na Bałkanach już w składzie Nordycko-Polskiej Brygady NORDPOLBDE. W operacji brało udział pięciuset wojskowych – w batalionie operacyjnym w Tesić, dowództwie sił wielonarodowych w Sarajewie, sztabie Nordycko-Polskiej Brygady (Doboj), Narodowym Elemencie Zaopatrywania (Peć – Węgry) oraz w międzynarodowej kompanii policji wojskowej w Doboj. Działania polskiego batalionu miały na celu zapewnienie bezpieczeństwa i swobody przemieszczania się sił SFOR, wspieranie międzynarodowych sił policyjnych oraz innych organizacji niosących pomoc, prowadzenie negocjacji. W związku z utrzymaniem stabilizacji PKW w Bośni i Hercegowinie kontyngent ograniczono później do około trzystu osób – wojskowych i cywilnych.

W działaniach wojskowych prowadzonych przez społeczność międzynarodową w Afganistanie Polska uczestniczy od 2002 roku. 7 października 2001 roku na terenie Afganistanu rozpoczęła się operacja Enduring Freedom, czyli Trwała Wolność. 20 grudnia powołano Siły Wsparcia Bezpieczeństwa w Afganistanie (International Security Assistance Force – ISAF) podlegające amerykańskiemu dowództwu. 16 marca 2002 roku misję rozpoczęło około trzystu żołnierzy polskich. W 2003 roku dowództwo nad operacją ISAF przejęło NATO. Działaniami objęto wówczas terytorium całego kraju. Również Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie przejął na siebie nowe zadania – uczestniczy w Międzynarodowych Siłach Wspierania Bezpieczeństwa ISAF. Misja ta nie ma już charakteru militarnego i ogranicza się do działalności szkoleniowej i nosi nazwę Resolute Support. Zadania w Afganistanie wykonywało w sumie kilkanaście tysięcy żołnierzy i osób cywilnych. Było to bardzo trudne wyzwanie. Jednym z ważniejszych jego aspektów stało się wspieranie cywilnych władz Afganistanu w podejmowaniu odpowiedzialności za kraj.

Do wojny w Iraku Sojusz Północnoatlantycki przystąpił dopiero w roku 2004. Na szczycie NATO w Stambule ustanowiona została misja szkoleniowa NATO, Training Mission Iraq (NTM-1), w którą zaangażowało się kilkanaście państw sojuszu. Do głównych celów operacji należało wsparcie szkoleniowe Irackich Sił Bezpieczeństwa. W Iraku Polski Kontyngent Wojskowy prowadził operacje już od 9 czerwca 2003 roku, wchodząc w skład Międzynarodowej Dywizji Centrum-Południe, którą dowodził. Zadania Dywizji miały szeroki charakter.

Decyzja o wysłaniu polskich żołnierzy do Iraku zapadła w marcu 2003 roku. Cel  operacji oraz wykonywane w jej ramach zadania ulegały zmianie. Początkowo misja miała charakter stabilizacyjny. W pierwszym składzie kontyngentu znalazły się: ORP Xawery Czernicki, wzmocniony pluton likwidacji skażeń oraz żołnierze Jednostki Specjalnej GROM. Celem uczestnictwa Polski w operacji Enduring Freedom było wzmocnienie państw sojuszniczych. PKW liczył wówczas 122 żołnierzy stacjonujących w bazie Bagram. Głównymi zdaniami elementów polskich było zabezpieczenie logistyczne oraz prowadzenie rozminowywania i rozbudowy inżynieryjnej. Polska uczestniczyła w misji w Iraku do 31 grudnia 2009 roku. Z czasem zmieniono charakter operacji na szkoleniowy, a pod koniec, w związku ze zwiększoną aktywnością terrorystów, ponownie nadano jej charakter stabilizacyjnej. Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Stabilizacyjnych w Iraku funkcjonował w ramach Wielonarodowej Dywizji, której dowództwo powierzono Polakom. W misję tę zaangażowano ogromną ilość ludzi i sprzętu oraz środków finansowych. Mówi się o niej, że była najpoważniejszym wyzwaniem dla polskiej armii od czasu zakończenia drugiej wojny światowej.

Podstawowe zadania misji wynikały z celów działania sił stabilizacyjnych i obejmowały między innymi:

• Pomoc tworzącym się organom władzy państwowej i lokalnej;
• Ochronę instytucji rządowych;
• Obronę granicy państwowej;
• Wsparcie w odbudowie kraju;
• Ochronę miejsc kultu religijnego i dóbr kultury;
• Szkolenie sił zbrojnych Iraku;
• Przeciwdziałanie terroryzmowi;
• Przeciwdziałanie konfliktom religijnym;
• Wsparcie międzynarodowej pomocy humanitarnej;
• Prowadzenie działalności informacyjno-rozpoznawczej;
• Nadzorowanie procesu przywracania pokoju;
• Wsparcie odbudowy infrastruktury,

Duży wkład wnieśli Polacy w pomoc dzieciom, głównie w ramach prowadzonej od samego początku akcji Operacja irackie dzieci, która polegała między innymi na wprowadzaniu w szkołach programów nauczania opartych na wartościach humanitarnych, pokojowych i demokratycznych. Dzieciom dostarczano pomoce naukowe i przybory szkolne. W ramach pomocy odbudowywano również szkoły i szpitale.

Uczestnictwo w tych misjach, zwłaszcza w Afganistanie i Iraku, dało polskiemu wojsku możliwość zdobycia ogromnego doświadczenia bojowego poza granicami kraju. Przyniosło jednak wiele ofiar i dlatego zawsze, kiedy o tym myślimy, pojawia się pytanie: Czy warto było? Żołnierze, których znamy mówią, że tak. Dla nas, cywilów, to raczej pytanie retoryczne.

Literatura:

1. Grodzki R., Problemy bezpieczeństwa Czech, Polski i Węgier w kontekście poszerzenia NATO. Poznań 2011.
2. Marcinkowski Cz., Operacje pokojowe na początku XXI wieku. Warszawa 2004.
3. NATO w dobie transformacji. Siły zbrojne w transatlantyckim systemie bezpieczeństwa początku XXI wieku. Pod red. K. Kubiaka i P. Mickiewicza. Toruń 2008.
4. Polacy w międzynarodowych misjach pokojowych. Warszawa, brak roku wydania.
5. Polska w NATO. 15 lat. 1999-2014. Warszawa [2015].
6. W naszej pamięci. Irak i Afganistan 2003-2014. Warszawa 2016.
7. Wymiar Wschodni NATO. Red. P. Gas, W. Unge. Kraków 2006.
8. Ziółkowski A., NATO w XX wieku. Transatlantyckie zależności. Warszawa 2002.