Zanim posadzimy rośliny…

Gleba w ogrodzie

Efekt działalności rolniczej i ogrodniczej zależy od urodzajności gleby oraz od prawidłowej kultury agrotechnicznej. Uprawa gleby, nawożenie i ochrona roślin muszą być ze sobą powiązane. Dlatego przed sadzeniem i siewem roślin, konieczne jest poznanie jej zasobności. Ponadto gleba, poprzez zbiór i wywóz plonów jest też stale pozbawiana związków pokarmowych. Tylko dzięki odpowiedniej uprawie i wzbogacaniu podłoża znacznie polepszymy jej jakość. Najważniejszą rolę w przywracaniu żyzności gleby odgrywa nawożenie – naturalne i sztuczne. Gleba może być również użyźniana przez właściwy płodozmian.

Typ gleby możemy określić trzema metodami: rozcierając w dłoniach suche próbki, rozcierając mokry materiał lub wykonując wałeczki. Próbki najlepiej pobrać z różnych części ogrodu z głębokości 10-15 cm. Gleba piaszczysta przesypuje się przez palce i nie można wykonać z niej wałeczków. Choć jest trudna w uprawie, z powodzeniem rosną na niej juki, nachyłki, lawenda i szałwia. Suchą glebę gliniastą oraz ił trudno zgnieść, ale po dodaniu wody stają się plastyczne, rozmazują się i można robić z nich wałeczki, które łamią się (glina) lub się nie łamią (ił) przy zgniataniu. Ziemia gliniasta dobrze sprawdza się w ogrodzie przy oczku wodnym. Możemy więc na niej sadzić rośliny strefy bagiennej: kosaćce, kmieć błotną, bergenię, zimowity jesienne oraz pełnik chiński. Do drzew i krzewów lubiących ten rodzaj ziemi należą choina kanadyjska, dereń biały, złotokap, ostrokrzew kolczasty, jaśminowiec wonny oraz leszczyna pospolita. Natomiast uprawa roślin na ziemi ilastej, z powodu jej słabej przepuszczalności, jest możliwa tylko okresowo i przy odpowiedniej wilgotności. Każdy z wymienionych typów gleby wymaga odpowiedniego przygotowania pod uprawę. O ile podstawowe różnice między poszczególnymi typami podłoża są widoczne gołym okiem, o tyle o ich żyzność możemy określić dopiero po oddaniu próbek do laboratorium.

Odczyn pH gleby

O tym, jakie rośliny będą rosły w naszym ogrodzie decyduje również odczyn gleby (czyli jej kwasowość lub zasadowość), który jest jednym z najważniejszych wskaźników określających jej właściwości. Odczyn pH jest bardzo ważną cechą gleby, ponieważ decyduje bezpośrednio o możliwości wzrostu i rozwoju roślin. Odczyn gleby najszybciej ulega zmianom pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak np. kwaśny opad atmosferyczny. Odczyn gleby pomogą nam niejako wskazać rosnące tam zespoły roślin, w szczególności gatunki, które samorzutnie pojawiły się w obrębie działki, np. chwasty. Istnieją bowiem takie rośliny, które mają ściśle określone preferencje związane z glebą. Rośliny, które rozwijają się tylko na podłożu określonego typu, nazywamy wskaźnikowymi. Mogą one określać rodzaj gleby, jej zasobność w składniki mineralne, a także jej odczyn. Inne bowiem rosną na glebie żyznej, inne na ubogiej, kwaśnej, zasadowej, przesuszonej czy podmokłej. Duże skupiska fiołków trójbarwnych, paproci, mchu lub koniczyny polnej obecne na naszej działce, świadczą o kwaśnym podłożu. Natomiast pokrzywy, konwalia dwulistna oraz marzanka wonna rosną na podłożu żyznym. Obecność jaskrów wskazuje na ziemię wilgotną, natomiast kaliny, babki zwyczajnej, maku polnego, kąkolu, pięciorecznika czy dymnicy – na glebę zasadową.

Odczyn gleby mierzy się w czternastostopniowej skali pH, gdzie najniższą wartością pH jest 0, najwyższą natomiast 14. W glebie jednak skrajne wartości nie występują. Na ogół przyjmuje się, że odczyn obojętny, to odczyn o pH równym 7, pH powyżej 7 to odczyn zasadowy, poniżej 7 – kwaśny. Wartość pH poniżej 4,5 świadczy o tym, że gleba jest zdecydowanie zbyt kwaśna dla większości roślin. Dla wielu gatunków optymalnym odczynem pH jest 6-6,5, właściwy dla gleb słabo kwaśnych. Gleby Polski mają odczyn wahający się w granicach od bardzo kwaśnego do zasadowego. Przeważają gleby o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym, najmniejszy areał zajmują natomiast gleby obojętne i zasadowe.

Metody badania pH gleby dzielą się na dwie grupy: metody potencjometryczne oraz metody kolometryczne. Metoda potencjometryczna to metoda polegająca na pomiarze różnicy potencjałów w ogniwie (mierniku) składającym się z elektrody porównawczej oraz elektrody pomiarowej zanurzonej w zawiesinie glebowej. Pomiar pH gleby metodą potencjometryczną przeprowadza się w zawiesinie wodnej albo w zawiesinie 1 n roztworu chlorku potasowego, za pomocą specjalnych potencjometrów, które w odniesieniu do badań pH noszą nazwę pehametrów. Istnieje wiele różnych rozwiązań konstrukcyjnych pehametrów. Różnica potencjałów mierzona pehametrem daje nam wartość pH badanego roztworu. Pobierając próbkę gleby do analizy, należy ją wysuszyć w temperaturze pokojowej, a następnie oddzielić części szkieletowe od ziemistych, przesiewając glebę przez sito o φ = 1 mm. Próbki gleby należy pobierać z warstwy 0-20 cm łopatką lub łyżką. Aby zbadać pH gleby metodą kolometryczną, musimy również zaopatrzyć się w odpowiedni zestaw, dostępny na przykład w sklepach ogrodniczych. Z różnych miejsc w ogrodzie pobieramy próbki gleby z głębokości 10-15 cm. Każdą z nich umieszczamy w oddzielnej próbówce, zalewamy płynem Helliga, energicznie potrząsamy i odstawiamy na kilka minut. W zależności od odczynu płyn w próbówce zabarwi się na odpowiedni kolor. Wartość poniżej 4,5 (kolor czerwony) oznacza odczyn bardzo kwaśny; 4,6-5,5 (kolor żółty) – kwaśny; 5,6-6,5 (kolor zielony) – lekko kwaśny; 6,6-7,2 (kolor niebieski) – obojętny, natomiast od 7,2 (kolor szary) – odczyn zasadowy.

Przygotowanie gleby

W naszych ogrodach w różnych miejscach może wystąpić różny odczyn podłoża, należy więc to uwzględnić przy planowaniu nasadzeń. Również niepowodzenia w uprawie roślin, powinny skłonić działkowców do szczegółowego zapoznania się z pH gleby i ewentualnego wpłynięcia na jej plenność. Zmiana odczynu pH gleby jest współcześnie możliwa poprzez dodanie odpowiednich środków chemicznych albo poprzez jej częściową lub całkowitą wymianę. Odczyn gleby można na przykład regulować poprzez dobór odpowiednich nawozów mineralnych oraz poprzez wapnowanie. Znaczący udział w zakwaszaniu gleby mają nawozy azotowe i potasowe. Należy jednak pamiętać, że nadmierna kwasowość gleby uprawnej zwiększa wymywanie składników pokarmowych do warstw głębszych. Nasila też rozpuszczalność składników pogarszających wzrost roślin oraz pokarmową jakość płodów rolnych, a także zwiększa konkurencyjność mniej wymagających roślin, np. chwastów. Wiadomo też, że plony roślin uprawianych na glebach kwaśnych zawierają często ponadnormatywne ilości metali ciężkich, zwłaszcza kadmu. Wyniki badań naukowych dowodzą jednoznacznie potrzeby systematycznego wapnowania gleb kwaśnych w celu dostosowania ich odczynu do wymagań roślin. Zabieg wapnowania jest niezbędny dla gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych. Często jest stosowany jednak nadmiernie, szczególnie w ogródkach działkowych, na glebach, które tego nie potrzebują. Rośliny bowiem najlepiej rosną na lekko kwaśnym podłożu. Przed wykonaniem zabiegu, należy więc sprawdzić, czy wapnowanie rzeczywiście jest konieczne.

W przypadku, gdy metody chemiczne, z różnych względów nie mogą być zastosowane w naszych ogrodach, warto jest dostosować odpowiednie gatunki roślin do zróżnicowanych warunków glebowych. Na glebach kwaśnych, o wysokiej zawartości substancji organicznej, dobrze rosną i owocują borówki (np. borówka brusznica i borówka wysoka), żurawiny, wrzosy, różaneczniki, żarnowce, goryczka jesienna i hortensje ogrodowe. Gleby zasadowej wymagają takie rośliny ozdobne, jak: lilak pospolity, liliowiec, wierzba oczepowata, żagwin ogrodowy. Duże wymagania odnośnie odczynu zasadowego ma lucerna. Większość roślin uprawnych najlepiej rozwija się przy odczynie gleb od słabo kwaśnego do obojętnego. Należy o tym pamiętać na każdym etapie ogrodniczej działalności, począwszy od strategii planowania nasadzeń i siewu, poprzez wszelkie zmiany w ogrodzie, aż do ewentualnego zakończenia ogrodniczej przygody.

Bibliografia:

1. Bartosewicz J., Rolnictwo ekologiczne dewizą XXI wieku. Aura 2003, nr 4, s. 6-9.

2. Dobrzański B., Zawadzki S.(red.), Gleboznawstwo. Warszawa 1981.

3. Górka K., Wykorzystanie i ochrona powierzchni ziemi i gleby według danych statystycznych. Aura 2008, nr 4, s. 22-24

4. Gruca Z., Krzewy na kwaśną ziemię. Działkowiec 2014 nr 8, s. 44-45.

5. Siuta J., Kwasowa degradacja gleb rolniczych. Aura 2007, nr 7, s. 4-6.

6. Stawicka J., Struzik J., Szymczak-Piątek M., Ogród inspirowany naturą. Warszawa 2007.

7. Uziak S., Wpływ gleby na zdrowie ludzi i zwierząt. Aura 2003, nr 4, s. 10-12.

8. Ziemiańska M., Grunt to dobra gleba. Wszystko, co powinieneś wiedzieć o ziemi w swoim ogrodzie. Mam Ogród 2014 nr 6, s. 16-17.