1.1. Młodzież jako kategoria socjologiczna
Dla rozwoju każdego społeczeństwa ogromne znaczenie odgrywa istnienie takiej kategorii społecznej jaką jest młodzież. Rozumienie pojęcia młodzież można rozpatrywać w trzech znaczeniach: a) jako nośnik psychologicznych zmian społecznych, b) jako fenomen kultury, oraz c) jako element procesu zmiany pokolenia. W takim przypadku na młodzież należy więc patrzeć jako na kategorię osób stanowiącą wielką niewiadomą dla danego społeczeństwa, jako na niebezpieczeństwo dla stabilności społecznej oraz jako na nadzieję dla danego społeczeństwa.
Problematyka młodzieży znajduje się w sferze zainteresowań wiele różnych nauk takich jak na przykład: socjologia, psychologia, pedagogika, medycyna, ekonomia, czy prawo. Skupiają one swoją uwagę na analizach dotyczących kolejnych etapów życia człowieka, kryzysów tożsamości, kontaktów rodzinnych, subkultur, problemów przestępczości, powstawania pokoleń, a także zmian biologicznych. Wszystkie te zagadnienia zbiera w jedno juwentologia – nauka o młodzieży. Syntetyzuje ona wszystkie prawidłowości funkcjonowania ludzi w okresie młodzieńczym.
Trudno jest podać jedną dokładną definicję pojęcia „młodzież”. W ujęciu socjologicznym może być ona traktowana jako społeczna kategoria, obejmująca w sensie biologicznym i chronologicznym młode jednostki nie całkiem podobne do siebie pod względem cech społecznych. Młodzieżą nazywana jest także grupa społeczna znajdująca się w pewnej fazie rozwojowej – fazie młodości. Termin „młodzież” może odnosić się do zbioru osobników w określonej grupie wiekowej, zaś termin „młodość” do stanu, jaki przeżywają.
W większości analiz o przynależności do grupy młodzieży decyduje kryterium biologiczne, jakim jest wiek. Jednak z uwagi na to, że w odróżnieniu od innych czynników takich jak: płeć czy pochodzenie społeczne, wiek szybko się zmienia, przynależność do grupy młodzieży jest nietrwała. Według definicji podanych w literaturze przyjmuje się, że dolna granica wieku od której już można mówić o młodzieży to 12-14 lat, zaś górna 24-25 lat. Mechanizmy fizjologiczne są więc fundamentalne w istnieniu kategorii młodzieży, jednak ponad nimi wyrastają jeszcze inne mechanizmy, mające charakter socjokulturowy, a nie posiadające charakteru uniwersalnego i zależne od danego społeczeństwa czy czasu. Młodzież stanowi zatem kategorię socjokulturową, nadbudowaną na bazie uniwersalnych mechanizmów fizjologicznych.
Biorąc pod uwagę takie rozumienie młodzieży, w kategoriach funkcjonalnych określa się ją jako tę część grupy, która nie spełnia jeszcze ściśle określonych funkcji w jej obrębie, a do jej zadań należy nabywanie oraz internalizacja przepisów ról, a także wartości i norm wyznaczających pozycje w grupie w określonej przyszłości. Natomiast w kategoriach strukturalnych młodzież nie posiada jeszcze ściśle określonego miejsca w systemie zależności, tym samym znajduje się w niejako w sytuacji przedmiotu oddziaływania kultury, a nie jej podmiotu i współuczestnika. Proces socjalizacji jest wówczas postrzegany jako przymusowy i represyjny, kierujący się sankcjami, realizowanymi przez instytucje do tego powołane.
Młodzież stanowi zatem odrębną kategorią społeczną, która charakteryzuje się niepełnym dostępem do społecznych uprawnień i niecałkowitym podporządkowaniem obowiązkom społecznym. O sytuacji społecznej młodzieży można powiedzieć, że jest ona stanem przejściowym, stanem niedojrzałości, nieodpowiedzialności, ale także stanem zapewniającym w przyszłości otwarte perspektywy życiowe. Młodzież stanowi więc siłę witalną i źródło odnowy każdego społeczeństwa. Jednak tak jak i każda grupa społeczna posiada określone potrzeby wieku młodzieńczego, takie jak: bezpieczeństwo, miłość, szacunek, poczucie sukcesu, odkrywanie sensu świata i sensu własnego życia. Zaspokojenie tych potrzeb jest konieczne, aby młody człowiek mógł rozwinąć się intelektualnie, emocjonalnie i biologicznie i aby mógł ukierunkować swoją osobę jako istotę społeczną zdolną do podejmowania w przyszłości określonych ról społecznych.
O wyróżnieniu kategorii jaką jest młodzież decyduje zatem kryterium dojrzałości psychicznej i społecznej, a nie biologicznej. Jak pisał Józef Chałasiński w swoim dziele „Społeczeństwo i wychowanie”, „młodość to nie jest naturalny stan fizjologiczny i hormonalny, lecz element kultury, instytucja społeczna. Młodość, podobnie jak mądrość, płeć i uroda, są społecznymi wyobrażeniami, społecznymi wartościami, które kształtują się rozmaicie, zależnie od struktury i kultury społeczeństwa”. Chałasiński zauważa także, że młodzież jest taką kategorią społeczną, która zwalniana jest przez społeczeństwo z ciężarów życia po to, aby przyswoiła sobie bezinteresowne ideały młodości, tworzone przez poprzednie pokolenie. Dorośli stwarzają swoim dzieciom taką młodość jaką sami chcieli by mieć. Swoim dzieciom przekazują swoją młodość, aby w społeczeństwie tętniły źródła młodości, radości życia, wiary w przyszłość, bezinteresowności, przyjaźni, romantyzmu i idealizmu. To w młodości tkwi siła wiecznego odnawiania się społeczeństwa i jego kultury. Dlatego społeczeństwa kultywują młodość taką, jaką sobie wyobrażają, a nie jako stan fizjologiczny. Dorośli pragną, aby młodzi przeżywali taką młodość, jakiej sami potrzebują i jakiej potrzebuje społeczeństwo. Młodzież natomiast nie odczuwa potrzeby „młodości”, lecz poszukuje pola do działań, do swobody i realnego życia, krępowanych przez starych w imię ich ideałów młodości. Młodzież chce być brana poważnie. Chce wyjść spod kontroli rodziców i być samodzielna. Psychika dojrzewania młodzieży nie jest wynikiem naturalnego wzrastania psychiki. To ciągłe dostosowywanie pragnień młodych do wymagań i oczekiwań dorosłych i do obowiązujących wzorów społecznych. Z punktu widzenia socjologicznego , okres dojrzewania zaczyna się więc wtedy gdy rodzice tracą wpływ na dziecko, a przejmuje go grupa rówieśnicza i dziecko zaczyna dostosowywać się do realnych dla niego sytuacji życiowych już bez wsparcia rodziców.
Niezależnie jednak od tego, jak będzie definiować się młodzież, jest ona reprezentantem tego etapu w życiu każdego człowieka, w którym dochodzi do najważniejszych zmian w rozwoju każdej jednostki, a więc uniezależnienia się od rodziców, budowania własnej autonomii, a także konstruowania i wykorzystania umiejętności społecznych. Warty podkreślenia jest również fakt, że charakterystycznymi wyznacznikami zachowania się młodzieży są: pierwiastek buntu przeciwko wartościom i normom obowiązującym w świecie dorosłych oraz problematyka przemian w rytuałach inicjacyjnych, które jednakże nie są ostre we współczesnych społeczeństwach cywilizacyjnych.
Reasumując, młodzież jest więc takim fenomenem społecznym, o którym wszystko wiadomo, jednak ta wiedza nie jest szczególnie uporządkowana. Jest grupą społeczną, a jednocześnie zbiorem społecznym, który mieści się pomiędzy dzieciństwem, a dorosłością.
1.2. Podstawowe problemy dotyczące młodych ludzi
Proces zmian społecznych stwarza nową rzeczywistość konstytuującą porządek prawny, nową rzeczywistość gospodarczą działającą w innych realiach ekonomicznych oraz nową rzeczywistość społeczną jako konsekwencję dwóch poprzednich. Pojawia się wówczas wiele nowych problemów społecznych, które nie miały precedensu w poprzednim systemie. W Polsce transformacja ustrojowa doprowadziła do zmiany kondycji psychicznej i społecznej społeczeństwa polskiego. Trauma transformacyjna wywołała gwałtowny wstrząs społeczno-ekonomiczny. Nagłe i gwałtowne zmiany sytemu społecznego wywołały lęk dezintegracyjny. Załamaniu uległy dotychczas obowiązuje wzorce zachowania. Rozpoczął się proces zaniku tradycyjnych systemów wartości i autorytetów. W wyniku materializacji życia odsunięte zostały na dalszy plan podstawowe wartości egzystencjonalno-duchowe. Świat społeczny budowany w świadomości ludzi stał się dla nich obcym i nieprzewidywalnym tworem. Na to wszystko nałożyły się problemy młodego pokolenia. Niepewność co przyniesie przyszłość, widmo bezrobocia, niemożność spełnienia społecznych aspiracji, ustalenia własnej drogi zawodowej i społecznej wywołują lęk i stres wśród młodzieży. Jednak młodzież dostrzega także płynące ze środków masowego przekazu reklamy, które kuszą swych odbiorców pięknem, nowoczesnością, atrakcyjnością i wpływają na powstawanie potrzeb zmuszających do pracy, współzawodnictwa, niepewności własnego statusu i permanentnego sprawdzania się. Funkcjonujące wzory piękna, siły, bogactwa, kultu młodości, konsumpcyjnego stylu życia prowadzą do powstawania nierealnych, znajdujących się często poza możliwościami jednostki aspiracji, a to z kolei wpływa na obraz samego siebie. Niemożność osiągnięcia tego, czego by się chciało, wpływa na wytwarzanie zjawisk określanych mianem patologicznych. Do najczęściej występujących form patologii społecznych godzących w zdrowie fizyczne, psychiczne oraz w postawy moralne młodzieży należą: palenie papierosów, alkoholizm, narkomania, samobójstwa, bezrobocie, przestępczość, prostytucja, przynależność do subkultur, w tym sekt, AIDS.
1.2.1 Nikotynizm, alkoholizm, narkomania
Nikotynizm jest jednym z najbardziej istotnych i niebezpiecznych problemów społecznych na świecie. Nałóg palenia znany jest już nie tylko ludziom dojrzałym, ale i nastolatkom, a nawet coraz częściej dzieciom. Inicjacja tytoniowa dokonuje się w coraz wcześniejszym wieku, a młodzież i dzieci nie dostrzegają uzależniającego działania nikotyny. Pierwsze próby palenia tytoniu mają miejsce u chłopców około 7-8 roku życia, a u dziewcząt między 12 i 13 rokiem życia.
Z danych światowych WHO wynika, iż 90 % palących sięga po papierosy przed 19-stym rokiem życia, a jak wykazują badania im wcześniej dana osoba sięga po papierosy, tym dłużej trwa ona w szponach nałogu. Przy tendencji do zmniejszania się w ostatnim dziesięcioleciu częstości palenia wśród dorosłych, wzrasta odsetek palaczy wśród młodzieży.
Przyczyn palenia papierosów przez młodych jest wiele. Zazwyczaj po pierwszego papierosa sięga się za namową kolegów w obawie przed okazaniem się gorszym od innych. W olbrzymiej części przypadków nałóg palenia tytoniu wśród małoletnich zaczyna się także od bezkrytycznego naśladownictwa. Sposób trzymania papierosa, zaciągania się dymem, mimika twarzy oraz okoliczności towarzyszące zapalaniu są w pewnym sensie mniej lub bardziej udanym naśladownictwem dorosłych. W wielu przypadkach palenie jest protestem przeciwko rodzicom. Młodzi paląc chcą zamanifestować swoje prawo do wolności i decydowania o sobie. Często jest to chęć dostosowania się do aktualnie panującego w danym środowisku stylu. Młodzi, którzy palą są w przeświadczeniu niepalących rówieśników bardziej dojrzali, samodzielni i zaradni. Palenie dzięki temu, że uważane jest za atrybut powagi i dojrzałości służy podniesieniu poczuciu własnej wartości, jest sposobem na radzenie sobie ze stresem, niepowodzeniem. Na atrakcyjność palenia wpływa też posmak ,,zakazanego owocu”. Młodzi, którzy wcześnie rozpoczynają palenie (co najmniej jeden papieros w miesiącu), zazwyczaj kontynuują je w dorosłym życiu ze względu między innymi na odczuwanie w czasie palenia przyjemności, uspokojenia, zniwelowania stresu, czy też dodatkowego pobudzenia.
Zwiększone ryzyko wpadnięcia w szpony nałogu, jakim jest nikotynizm występuje przede wszystkim u młodzieży mającej trudności w porozumiewaniu się z rodzicami na tematy ważne dla nich samych, mającej poczucie samotności, będącej także sprawcami przemocy.
Ustalone przyczyny kontynuowania palenia przez młodzież to głównie brak podstawowych wiadomości na temat niebezpieczeństw nałogu tytoniowego lub posiadanie wiadomości wyrywkowych, nieprawidłowych, niekompletnych, a przecież wpływ nikotyny na organizm młodego człowieka jest niezwykle niebezpieczny. Szkodliwe działanie papierosów polega między innymi na zwiększonej męczliwości, problemach w skupieniu uwagi, obniżeniu odporności organizmu na przeziębienia, zwiększeniu podatności na gruźlicę, uszkodzeniu zębów i dziąseł, a w późniejszym wieku nawet na niebezpieczeństwie zawału. Poza tym istnieje zależność między paleniem papierosów, a piciem alkoholu czy sięganiem po narkotyki. Używanie jednego środka psychoaktywnego ułatwia drogę do stosowania innych, podobnie działających środków. Wśród osób, które często palą papierosy, można zaobserwować więcej pijących alkohol. Palenie papierosów i picie napojów alkoholowych ułatwia z kolei sięganie po narkotyki.
Napoje zawierające alkohol towarzyszą człowiekowi praktycznie od początku jego istnienia. Służą one wywoływaniu takich uczuć jak: wzruszenie, radość, poczucie bliskości, zapomnienie o cierpieniu, pokonanie lęku lub wstrętu.
Większość ludzi, w tym bardzo młodych, stosunkowo wcześnie zdobywa wiedzę na temat tego w jaki sposób spożywanie alkoholu wpływa na możliwości dokonywania zmian w swoim samopoczuciu. Statystyki zawarte w raportach z badań na temat używania alkoholu przez dzieci i młodzież są niepokojące. Wieloletnie badania i obserwacje zjawiska konsumpcji alkoholu przez nieletnich dowodzą, że mimo działań profilaktycznych i obowiązujących zakazów problem stale narasta. Z roku na rok systematycznie wzrasta liczba młodych, którzy sięgają po napoje alkoholowe, a maleje liczba abstynentów. Jednocześnie obniża się wiek inicjacji alkoholowej – 13 rok życia. Z raportów wynika, że wśród chłopców szkół średnich zaledwie niecałe 10% to abstynenci. Sytuacja wśród dziewcząt nie wygląda w ogóle lepiej. Jeżeli taka tendencja będzie się utrzymywać nadal, to w najbliższych latach w Polsce zaroi się od tysięcy młodocianych alkoholików. Choroba alkoholowa pojawia się bowiem tym szybciej, im wcześniej następuje inicjacja alkoholowa. W wieku rozwojowym alkoholizm może rozwinąć się już po kilku miesiącach od momentu wypicia pierwszej puszki piwa.
Częste spożywanie alkoholu niesie w skutkach zabójcze konsekwencje dla młodego rozwijającego się organizmu, gdyż w krótkim czasie powoduje: różnego rodzaju uszkodzenia organiczne; zaburzenia w sferze psychiki, głównie osłabienie pamięci, krytycyzmu, obniżenie uczuciowości wyższej; konflikty w sferze interakcji; psychodegradację – młodzi w znacznie szybszym czasie niż osoby dorosłe uzależniają się od alkoholu, co wynika z mniejszej tolerancji na alkohol młodego organizmu.
Mimo rozpowszechniania się wśród młodzieży zwyczaju picia alkoholu, nadal jest ona nieświadoma tego jakie skutki wywołuje alkohol jako środek uzależniający. Fakty pokazują, ze młodzi ludzie o wiele częściej niż osoby dorosłe wierzą w różnego rodzaju mity związane z alkoholem. Przykładowo uważają, że piwo w znacznie mniejszym stopniu szkodzi niż alkohol wysokoprocentowy. Znaczna część jest nieświadoma tego, iż pod wpływem alkoholu poważnie pogarsza się zdolność prowadzenia samochodu. Nie biorą oni także pod uwagę wypadku samochodowego, ani tego, że może się skończyć okaleczeniem lub śmiercią.
Narkomania to, podobnie jak w przypadku uzależnienia od alkoholu, choroba duszy i emocji. Jest to choroba braku zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka takich jak: miłość, akceptacja, poczucie bezpieczeństwa.
Narkomania, jedno z najpoważniejszych zagrożeń społecznych w Polsce ma zdecydowanie młodzieżowy charakter. Dane statystyczne wykazują, że ponad 60 % narkomanów stanowią dzieci i młodzież w wieku 12-24 lata. Pokazują one także, że lawinowo obniża się wiek, w jakim młodzież sięga po raz pierwszy po narkotyki.
W naukowych opracowaniach zwraca się uwagę na to, że na niebezpieczeństwo narkomanii najbardziej narażona jest młodzież nadwrażliwa, o delikatnej strukturze psychiki. Do tej grupy zaliczamy osoby, które z jednej strony dążą do sukcesów, z drugiej zaś cechują się rozbieżnością między tymi pragnieniami, które chcą osiągnąć, a możliwościami i umiejętnościami ich osiągania i zaspokajania. Młodzi należący do tej kategorii są najczęściej lękliwi i ulegli. Żeby jednak inni nie zobaczyli ich braku pewności siebie starają się udawać silnych psychicznie. Wykazują przy tym małą odporność na stres, frustracje i trudności, co skrzętnie ukrywają. Nie potrafią radzić sobie z porażkami. Łatwo z tego powodu popadają w irytację i szybko zniechęcają się niepowodzeniami życiowymi. Nieustannie dręczy ich silny i wyjątkowo przykry stan napięcia oraz poczucie dyskomfortu psychicznego.
Podobnie jak w przypadku alkoholików, tak i u osób sięgających po narkotyki po pewnym czasie pojawia się przekonanie, że jest to jedyny środek, który pomaga szybko „załatwić” różne problemy i potrzeby. Kiedy czuje się niepewnie, kupuje jeden ze specyfików, po którym ma wrażenie, że coś się w nim na chwilę „zmienia i poprawia”. Bezpośrednie skutki użycia narkotyku są uzależnione głównie od: rodzaju przyjętego środka; wielkości i jakości przyjętej dawki; sposobu zażywania; osobowości zażywającego; wcześniejszych kontaktów i doświadczeń z narkotykami; środowiska, w którym dochodzi do konsumpcji.
Młoda osoba zażywając narkotyki nie zastanawia się nad bliższymi i dalszymi konsekwencjami swojego czynu. W bliższej perspektywie osoba, której w sytuacji stresowej „pomógł” narkotyk będzie sięgać po niego w każdej kolejnej podobnej sytuacji. W dalszej perspektywie dojdzie do sytuacji przymusu „brania” niezależnie od okoliczności, w jakich będzie znajdować się dana osoba, gdyż życie bez wspomagania stanie się nie do zniesienia. Uzależnienie od narkotyku sprawia bowiem, iż w życiu ważne staje się jedynie zaaplikowanie sobie kolejnej porcji jakiegoś środka. Narkoman potrafi czerpać przyjemność jedynie z działania narkotyku, nic innego dla niego nie ma znaczenia. Nawet widoczne negatywne skutki używania narkotyków nie powstrzymują osoby uzależnionej od sięgnięcia po dany środek.
Młodzi zażywają alkoholu i narkotyków z najrozmaitszych powodów. Po pierwszą puszkę piwa i pierwszy narkotyk sięgają najczęściej z ciekawości. Czasem chcą poczuć się jak osoby dorosłe, a zażywanie napojów alkoholowych i narkotyków kojarzy im się z dorosłością. Dlatego eksperymentują ze środkami odurzającymi i wypróbowują wszystko, co się da. Częstym powodem jest też trudna sytuacja w rodzinie na przykład alkoholizm rodziców, bezrobocie, bezradność rodziców. Również problemy z nauką w szkole, czy zawód miłosny są przyczyną sięgania po narkotyki. Wielu młodych sięga po używki tylko dlatego, że nie aprobują tego ich rodzice lub dlatego, że jest to zakazane.
Ważnym czynnikiem w istotny sposób regulującym zasięg i intensywność zjawiska alkoholizmu i narkomanii jest grupa rówieśnicza, która ma ogromny wpływ na zachowania jednostki i poprzez reprezentowany system normatywny egzekwuje określone zachowania (np. jako formę inicjacji czy też jako wyraz buntu). Grupa tworzy bowiem środowisko sprzyjające szerzeniu się narkotyków. Staje się usprawiedliwieniem samodzielnego przebywania poza domem, zachęca do pierwszych prób, ułatwia dzielenie się narkotykami i nabytymi doświadczeniami. Szalenie trudno jest jednostce odmówić i przeciwstawić się pozostałym, gdyż można utracić tak ważną w tym wieku dla młodego człowieka pozycję w grupie. Młodzieńcza potrzeba buntu jest także ważnym czynnikiem skłaniającym do sięgania po narkotyki. Młodzież chce robić rzeczy, które spotykają się z aprobatą rówieśników, zwłaszcza, gdy jednocześnie doprowadza to rodziców do wściekłości. Ponadto narkotyki zespalają środowisko młodych. Często są jedynym spoiwem zapewniającym grupie rówieśniczej trwałość.
Ponadto, młodzi używają alkoholu i narkotyków również dlatego, że jest to dla nich atrakcyjne. Pod wpływem środków odurzających ludzie uwalniają się od zahamowań i stają się bardziej rozmowni, zabawni, zrelaksowani lub energiczni. Mimo iż wszyscy wokół: rodzice i szkoła mogą mówić o niebezpieczeństwach wypływających z ich używania, młodzi wierzą raczej temu, co widzą: używanie narkotyków to świetna zabawa, a z narkomanii i alkoholizmu można się wyleczyć. Jak w takim razie może być w tym coś złego?
Zarówno reklamy, jak i muzyka rockowa zachęcają do używania życia poprzez picie piwa, wina, wysokoprocentowych alkoholi lub zażywania różnych narkotyków. Jasno z nich wynika, że życie bez środków odurzających jest nic niewarte. Młodzi codziennie mogą zobaczyć w telewizji i kolorowych gazetach, że alkohol automatycznie tworzy poczucie więzi, a kac jest stanem godnym pozazdroszczenia.
Okres dojrzewania to czas, w którym młodzi poszukują swojego miejsca w świecie. Zastanawiają się nad zagadnieniem: „Kim będę w przyszłości”. Poszukują wzorców do naśladowania, także w kwestii kształtowania swoich postaw wobec alkoholu i narkotyków i znajdują ich w gwiazdach rocka, aktorach, sportowcach. Niektórzy z nich umierają z przedawkowania i uznawani są za męczenników. Inni traktują ośrodki odwykowe jak modne uzdrowiska. Przyjeżdżają i wyjeżdżają z nich tak często i tak łatwo, jakby uzależnienie było jakąś banalną i powszechną dolegliwością, nie wymagającą długiego leczenia.
Kolejnym powodem popularności alkoholu i narkotyków wśród młodzieży jest ich ogólna dostępność. Na porządku dziennym są zabawy, gdzie piwo leje się strumieniami i pali się marihuanę. Praktycznie żadne spotkanie młodych nie może odbyć się teraz bez alkoholu.
Ważną przyczyną sięgania przez młodych po narkotyki i alkohol jest fakt, iż dorośli często nie traktują tego poważnie. Niektórzy rodzice zaprzeczają istnieniu u ich dzieci problemu narkomanii czy alkoholizmu, lub uważają go za stadium przez które wszyscy młodzi muszą przejść. Niekiedy czują się skrępowani wobec własnego dziecka, o którym wiadomo, że bierze. Jeszcze inni z braku pewności jak zachować się wobec młodocianego narkomana nie podejmują żadnych działań. Najgorzej jednak jest wtedy gdy rodzice lekceważą problemy i minimalizują niebezpieczeństwo.
Jedną z przyczyn są także problemy emocjonalne. Okres adolescencji niesie za sobą poczucie niepewności, zażenowania. Wielu młodych boleśnie przeżywa stany lęku, niepokoju, rozgoryczenia czy depresji. Cierpią na skutek kompleksów, wewnętrznej pustki czy zaburzonych relacji międzyludzkich. Odbierają swoje życie jako bolesny ciężar i tęsknią za doświadczeniem ulgi. Aby więc poprawić sobie samopoczucie sięgają po alkohol i narkotyki, bo nie dostrzegają innej możliwości poradzenia sobie z przeżywanymi trudnościami. Używki pozwalają zapomnieć. Na uzależnienia podatni okazują się zwłaszcza ci młodzi, którym brakuje dojrzałej hierarchii wartości, którzy nie podejmują trudu tworzenia pozytywnych więzi, którzy nie są odporni na frustrację, nie stawiają sobie wymagań, nie podejmują odpowiedzialności za własne życie i postępowanie, którzy szukają jedynie doraźnej przyjemności lub ulgi.
Prostytucja, w szczególności ludzi młodych stanowi jeden z najpoważniejszych problemów społecznych w dzisiejszym świecie. Według oficjalnych statystyk szacuje się, że prostytucja młodych jest w Europie jednym z trzech najbardziej dochodowych biznesów. Przychody z tego tytułu kalkuluje się na około 40 mld euro rocznie.
Prostytucja w Polsce nie jest karana, co nie znaczy jednak, że podobnie jak w Holandii czy Niemczech została zalegalizowana. Karze podlegają jednak ci, którzy zmuszają do nierządu (sutenerzy) lub przedstawiciele zorganizowanych grup przestępczych, zbierający haracze za możliwość pracy na ulicy określonego miasta.
W Polsce prostytucja młodych rozwija się głównie w dużych aglomeracjach oraz na terenach przygranicznych, co wiąże się z nowym zjawiskiem „turystyki seksualnej” i organizacją nielegalnych usług dla cudzoziemców, głównie pochodzenia niemieckiego. Dane oficjalne podają liczbę zatrzymywanych rocznie przez policję od 150 do 200 młodych uprawiających nierząd. Dane te są jednak bardzo niedokładne.
Prostytucją zajmują się osoby z różnych środowisk, o różnym statusie materialnym, zróżnicowanym poziomie wykształcenia. Proceder ten uprawiają zarówno dziewczyny jaki i chłopcy, choć niewątpliwie największy odsetek stanowią te pierwsze. Zjawisko to niebezpiecznie nasila się w okresie wakacji, kiedy to młodzi mając nadmiar wolnego czasu szukają zajęć, które dałyby im możliwości szybkiego zarobienia dużej ilości pieniędzy. Oczekiwania te spełnia prostytucja. Prostytutki wakacyjne to przede wszystkim dziewczęta w wieku około 15-19 lat, które po opuszczeniu domu rodzinnego, nierzadko w wyniku ucieczki, nie mając środków finansowych na przeżycie sprzedają własne ciało. Swoich klientów poznają w dyskotekach, kawiarniach, ale także przez Internet. Często są nimi obcokrajowcy, którzy za noc spędzoną w hotelu rozdają drogie prezenty. Ten sposób zarabiania pozwala zgromadzić duże sumy, za które można spędzić w interesujący sposób resztę wakacji. Zdarza się również i tak, że zamiast pieniędzy dziewczyny otrzymują wakacje w atrakcyjnych miejscowościach. Niektórym ten sponsoring tak się podoba, że szukają klientów także po powrocie z wakacji.
Prostytucja jest wśród młodzieży zjawiskiem na tyle powszechnym, iż wielu młodych ludzi przyznaje, że pośród kolegów ma kogoś, kto uprawia seks za korzyści materialne. Dlaczego tylu młodych Polaków uprawia seks za pieniądze? Przyczyn prostytuowania się jest dużo. Jednym z czynników sprawczych zjawiska prostytucji są przemiany obyczajowe i wychowawcze, przyznające dziewczynkom w Polsce prawo do nieskrępowanego wyrażania emocji i potrzeb. Przemiany te oznaczają także zgodę na zachowania erotyczne młodych dziewcząt, bardzo wczesne rozpoczynanie życia płciowego, osiąganie przyjemności, w tym też seksualnych i szpanowanie seksem ( w ciągu ostatniego dziesięciolecia wiek inicjacji seksualnej Polaków obniżył się o 109 dni, a Polek aż o 183 dni). Z badań seksuologa, profesora Zbigniewa Izdebskiego wynika, iż wśród młodych ludzi w wieku 17-18 lat 1,5 % miało już za sobą doświadczenia związane z uprawianiem prostytucji. Współczesne młode dziewczyny żeby podkreślić swój seksapil ubierają się w sposób zarezerwowany wcześniej dla kobiet lekkiego prowadzenia. W ślad za tym idzie prowokacyjne zachowanie się, po to żeby zwrócić uwagę mężczyzn.
Inną przyczyną jest wszechobecność seksu w masowej kulturze. Dzisiejsza telewizja, reklama, kolorowe czasopisma dla młodzieży kreują piękny i kolorowy świat, w którym gwiazdy zarabiają wielkie pieniądze i uprawiają seks bez ograniczeń. Tematyka erotyzmu pojawia się wszędzie. Seks jest obecny w mediach, ulicznych reklamach, a jego uprawianie przedstawiane jest jako coś łatwego, przyjemnego i pozbawionego konsekwencji. Kontrast pomiędzy zwykłym, szarym i nudnym życiem, a tym co oferuje telewizja, kolorowe magazyny czy reklama sprawia, że młodzi szukają tego kolorowego, wyidealizowanego świata. Prostytucja wydaje się dla wielu spośród nich najprostszym sposobem na to by zarobić szybko dużo pieniędzy i upodobnić się tym samym do uwielbianych gwiazd muzyki albo kina, modelek czy bohaterów seriali.
Prostytuowaniu się młodzieży sprzyja coraz większa liczba powstających agencji towarzyskich. Agencje organizują proceder. Zdarza się tak, że uczennice szkół, które ulokowane są w pobliżu agencji przychodzą tam pracować zaraz po lekcjach, a nawet wpadają w czasie długich przerw na szybki seks za kilkadziesiąt złotych. Młodociane prostytutki nie są niczym nadzwyczajnym. Nawet jeżeli dojdzie do tego, że w agencji znajdzie je policja to poinstruowane przez właścicieli twierdzą, że mają tu znajomych i przyszły do nich w jakiejś sprawie. W dyskotekach pracują naganiacze, którzy w najprzeróżniejszy sposób werbują do burdeli młode dziewczęta. Na dworcach obiecują pomoc głodnym, zrozpaczonym uciekinierkom. Coraz częściej można ich także spotkać na internetowych czatach, gdzie i tam szukają kandydatek do zawodu. Swoje „zdobycze” lokują w agencjach towarzyskich w kraju lub wywożą za granicę. Dla młodych szczególnie niebezpieczny jest ten drugi proceder. Wywiezione kobiety mogą bowiem zostać uprowadzone do nielegalnych domów publicznych, gdzie tam zostają szybko ubezwłasnowolnione, pozbawione paszportów, poddawane są psychicznej presji, padają ofiarą gróźb i kontrolowane są przez inne prostytutki. Ich szanse na ucieczkę stamtąd i powrót do domu są wówczas znikome.
Znaczący wpływ na rozwój prostytucji mają także alkoholizm i narkomania. Wraz z obniżeniem wieku inicjacji picia i narkotyzowania obniża się także wiek inicjacji seksualnej. Sprzedawanie ciała staje się więc narzędziem zarobku potrzebnego do zakupu alkoholu czy narkotyków.
Ważną rolę w motywacji uprawiania prostytucji odgrywa dom rodzinny. Zdarza się przecież tak, że dzieci z ubogich rodzin są dosłownie zmuszane przez swoich rodziców do zarabiania na siebie poprzez handel swoim ciałem. Poza tym brak możliwości wychowania się w prawidłowej atmosferze rodzinnej ma duży wpływ na podejmowanie przez samych młodych decyzji o uprawianiu nierządu. Wpływ ten wywiera zarówno brak obojga rodziców lub jednego z nich wskutek śmierci, rozwody rodziców jak i długotrwałe sytuacje konfliktowe pomiędzy nimi, ubóstwo. Poza tym wiele dziewcząt widząc jak rodzice zaniedbują ich zabiegając jedynie o pieniądze zaczynają odczuwać w stosunku do nich nienawiść i wcześnie pragną usamodzielnić się – choćby za cenę handlowania własnym ciałem. Często są to dzieci pozamałżeńskie, pochodzące z biednych rodzin i mające jednego z rodziców lub nawet dwojga nałogowo pijących alkohol. Dziewczyny, które pochodzą z takiego środowiska na ogół pragną lepszego życia, piękniejszych ubrań, samochodów i bywania w lepszym towarzystwie. Z racji tego, iż nie mają żadnych innych realnych możliwości zmiany swojego losu, wydaje się im, że swoje pragnienia mogą zaspokoić jedynie przez uprawianie prostytucji. Zdarza się wówczas tak, że dzieci z ubogich rodzin są dosłownie zmuszane przez swoich rodziców do zarabiania na siebie poprzez handel swoim ciałem.
Jednak obecnie prostytucja nie jest już tylko koniecznością wynikającą ze skrajnie ubogiej sytuacji, lecz także łatwą i mało męczącą formą zarobkowania. Profesor Izdebski uważa, iż dzisiaj przyczyną uprawiania nierządu są coraz większe aspiracje ekonomiczne, a także pragnienie przeżycia czegoś ryzykownego, zakazanego. Młodzi sami więc poszukują sponsorów umieszczając ogłoszenia w prasie i na stronach internetowych. Oddają swoje ciała w zamian za pieniądze, a z ich pomocą mogą sobie zapewnić wszelkiego rodzaju rozkosze i zaspokoić wszelkie pragnienia. Najczęściej wydają je na kosmetyki, ciuchy, imprezy, wycieczki.
Mimo iż prostytucja przynosi naprawdę duże zyski, to w perspektywie czasu jej skutki mogą być tragiczne. Uprawianie nierządu może bowiem doprowadzić do degradacji osobowości, dezadaptacji, chorób wenerycznych, AIDS, szybszego starzenia się, konfliktów z prawem czy dużo większej podatności na alkohol czy narkotyki, a więc może sprzyjać szybszemu uzależnianiu się.
1.2.4. Subkultury
Okres młodości to czas poszukiwania własnej tożsamości i próby określenia siebie. Dorastający poszukuje wiedzy na swój temat poprzez refleksję nad samym sobą. Szuka odpowiedzi na pytanie: „Jaki jestem”. Zaczyna zastanawiać się nad swoją przyszłością, wyobraża sobie swoje przyszłe życie, planuje, jakie będzie pełnił role w przyszłości, co osiągnie. Układa strategie rozwiązywania nurtujących go problemów dotyczących filozofii, zagadnień społecznych czy polityki; wyciąga wnioski i w tym samym czasie radzi sobie z więcej niż jednym aspektem jakiegoś problemu. Chętnie przedstawia swoje poglądy osobom dorosłym. Podejmuje z nimi dyskusje. Towarzyszy temu bunt przeciwko zastanemu porządkowi, normom społecznym, moralnym, religijnym, przeciw regułom umownym i tradycji. Wobec najbliższych nastolatek przyjmuje często postawę roszczeniową: wymaga, żąda, krytykuje, ma własne potrzeby, wizję życia i cele do osiągnięcia. Jego zachowania prowadzą do konfliktów z rodzicami. Młody człowiek zaczyna bowiem postrzegać rodziców jako zwykłych ludzi, ze wszystkimi ich wadami i zaletami, siebie zaś jako oddzielną jednostkę ludzką, która musi funkcjonować pośród innych już nie w świecie idealnym, ale takim, jaki on naprawdę jest. Ta wiedza powoduje obniżenie wpływu rodziców, osłabienie więzi emocjonalnych z nimi, kryzys ich autorytetu. Nastolatek odwraca się więc od rodziny, a swoje zainteresowanie kieruje ku grupom rówieśniczym, młodzieżowym subkulturom, których normy i wartości są przeciwstawne do tych uznawanych przez dom i szkołę. Członkostwo w nich daje mu możliwość wyrażenia swojego buntu przeciwko zachowaniom dorosłych.
Istnieją także inne przyczyny dla których młodzi ludzie przystępują do subkultur. Jedną z nich jest brak innych, formalnych konkurencyjnych grup typowo młodzieżowych. Organizacje formalne nie starają się upowszechniać swojej działalności, dlatego też osoby z niską samooceną nie przystępują do nich w obawie przed odrzuceniem. Poza tym uczestniczenie w subkulturach jest doskonałym sposobem na zapobieganie nudzie.
W Polsce występuje wiele różnych subkultur. Wśród nich można wyróżnić subkultury alternatywne, buntu i ucieczki oraz kreacyjne. Do alternatywnych zaliczamy: subkultury religijno-terapeutyczne, których głównym celem jest indywidualne doskonalenie osobowości i podnoszenie na wyższy poziom stanu świadomości i wiedzy, a także ekologiczno-pacyfistyczne, upatrujące w działalności na rzecz środowiska, zdrowia ludzkiego i w idei pokoju nowej jakości społecznych przeżyć i doświadczeń. Podkultury buntu społeczno-obyczajowego zakładają szacunek dla indywidualności i dążenia do realizowania określonego stylu życia (na przykład hipisi, punki), jak również występują z pewnym pozytywnym programem przemian w wymiarze kulturowym, społecznym i politycznym. Subkultury izolacji od społeczeństwa, które także należą do subkultur buntu i ucieczki, odwołują się do kultu siły i podległości (na przykład gitowcy, skinheadzi), a łączą ich doświadczenia resocjalizacyjne, swoisty żargon oraz specyficzne formy komunikacji, tak zwane drugie życie. W subkulturach kreacyjnych młodzież wybiera twórczą drogę rozwoju autokreacji artystycznej, kultury bycia w drodze lub działalności happeningowej.
Każda subkultura młodzieżowa może być stworzona przez niewielką grupę osób, ale w jej skład może wchodzić czasami kilkadziesiąt milionów osób. Przykładem tak rozbudowanej i licznej podkultury mogą być punki, rozsiane po całym nieomal globie ziemskim.
Podkultura młodzieżowa dostarcza młodym członkom wzorców zachowania, zaspokaja potrzebę przynależności i aktywności, umożliwia występowanie procesu identyfikacji i adaptacji. Ułatwia drogę do demonstrowania własnych poglądów i swego stosunku do społeczeństwa. Czyni to poprzez elementy własnej kultury: specyficzny język, własne teksty i własną muzykę, modę i zachowanie. Daje poczucie podmiotowości, wzmacnia i rozszerza osobowość. Daje też poczucie pewności siebie i przez to obniża poczucie lęku separacyjnego towarzyszącego dorastaniu. Jest środkiem zapobiegającym samotności, życiowej bezradności i niezadowoleniu z siebie. Kontakty z rówieśnikami w znacznej mierze przyczyniają się do znalezienia odpowiedzi na nurtujące pytanie „Kim jestem” oraz dają możliwość wypróbowania jak daleko można się posunąć w relacjach z rodzicami i światem dorosłych. Młody człowiek poszukuje zazwyczaj grup rówieśniczych o podobnych zainteresowaniach i preferencjach. Aby dostać się do wybranej grupy jest gotów nawet do naruszenia norm, które do tej pory zwykle nie akceptował.
Większość subkultur młodzieżowych kładzie nacisk na przyjemne spędzanie czasu, graniczące niejednokrotnie z biernym wyczekiwaniem, na to że coś się może zdarzyć. Często też czas i nuda zabijana jest poprzez sięganie po różnego rodzaju używki, takie jak alkohol czy narkotyki, które powodują nie tylko skutki fizyczne, ale również głębokie zmiany psychiczne prowadzące nieraz do uzależnienia
Solidarność w grupach subkulturowych jest bardzo silna, a więzi interpersonalne „żywe”. Dominuje tzw. trzymanie się razem, które jest bardzo korzystne w przypadku, gdy dojdzie do jakiegoś starcia między różnymi ugrupowaniami.
Uczestnictwo w subkulturach z jednej strony służy rozwojowi jednostki: pogłębia jego wiedzę, uczy współżycia i współpracy w grupie; z drugiej zaś może stać się realnym zagrożeniem. Udział w podkulturze może być pewnego rodzaju doświadczeniem, wzbogacającym osobowość człowieka, które pomoże mu w przyszłości dokonać prawidłowego wyboru własnej drogi życiowej. Istnieje jeszcze druga strona subkultury. Należą do niej między innymi narkotyki, agresja, hasła wolnej miłości bez żadnych konsekwencji. Subkultura może zatem stać się szansą rozwoju dla młodego człowieka. Może stać się pewnym pozytywnym doświadczeniem, dzięki któremu jest w stanie zmienić swój sposób patrzenia na niektóre sprawy. Jednak może również oddziaływać negatywnie i pozostawić swój ślad na całe życie w postaci alkoholizmu czy narkomanii, o czy trzeba pamiętać.
Dodaj komentarz