Przyczyny migracji na świecie

Na przełomie wieków XIX i XX migracje na świecie były silnie uwarunkowane przyczynami ekonomicznymi. Z biedniejszych regionów Europy przemieszczano się do regionów intensywnie rozwijających się oraz do Stanów Zjednoczonych. Migracje zarobkowe niejednokrotnie miały charakter trwały, przede wszystkim do USA. Przyspieszona industrializacja Niemiec w końcu wieku XIX stanowiła źródło popytu na pracowników także w Europie. Kolejna fala emigracji zarobkowej miała miejsce w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, między innymi do Austrii, która umożliwiła swobodny wjazd poprzez zniesienie wiz. Zawierano wówczas umowy o pracę z krajami RWPG oraz niektórymi państwami arabskimi. Polacy migrowali także do Niemiec, Francji i Belgii.

Również współcześnie ludzie decydują się na wyjazd za granicę w celu poprawy swojej sytuacji materialnej. Głównym czynnikiem skłaniającym ludzi do wyjazdu jest bezrobocie, niskie dochody oraz chęć dorobienia się i zainwestowania pieniędzy po powrocie do kraju, poprawiając tym samym popyt i podaż na lokalnych rynkach. Według badań, zyski ekonomiczne migrantów mają być głównie przeznaczone na poprawę standardu życia. Częstym motywem podejmowania pracy za granicą są brakujące środki na leczenie przewlekłych chorób oraz inwestowanie w wykształcenie dzieci. Procesy migracyjne związane są w dużym stopniu z sytuacją na rynku pracy kraju wysyłającego emigrantów oraz przyjmującego. Migracje zarobkowe w ujęciu ekonomicznym, mają pobudzić gospodarkę kraju docelowego oraz ograniczyć bezrobocie w kraju, z którego ludzie wyjeżdżają. W krajach wysyłających do wyjazdu skłania ludzi także nadwyżka zasobów pracy. Może być ona na przykład wynikiem dobrej koniunktury gospodarczej albo niedostosowania cech zasobów pracy do zgłaszanego popytu. W kraju przyjmującym migrantów możemy mieć z kolei do czynienia z relatywnym niedoborem zasobów pracy, na przykład w wyniku braku odpowiednich kwalifikacji do wykonywania danej pracy albo z odmowy pracy jako mało opłacalnej. Konsekwencją masowych migracji zarobkowych może być też spadek wzrostu produkcji i zatrudnienia.

Dziś w wielu europejskich krajach przebywają tysiące emigrantów. Choćby w Norwegii. Władze tego kraju wyjątkowo sprzyjają imigracji zarobkowej. Imigranci stanowią tam ponad 12%populacji całego kraju. Populacja imigrantów w 64% jest tworzona przez obywateli Unii Europejskiej. Spośród osób, które przybyły do tego kraju w latach 1995-2005 ponad 75% pochodzi z Europy Wschodniej, z Somalii, Maroka, Iranu, Iraku, Pakistanu, Turcji itp. Średnio w Norwegii decyduje się pozostać aż 75% imigrantów. Tworzą oni 11% zasobów pracy. Grupy imigrantów silnie reagują na koniunkturę gospodarczą tego kraju. W trakcie kryzysu 2008-2010 ich liczba wyraźnie spadła. Największa obecnie grupa narodowościowa imigrantów w Norwegii ma polskie korzenie i to właśnie Polacy wykazują dużą dynamikę wzrostu.

Liczba polskich emigrantów przebywających za granicą powyżej roku przekroczyła półtora miliona, co oznacza że ludność faktycznie zamieszkała w Polsce wynosi mniej niż 37 milionów. Od lat dziewięćdziesiątych obserwuje się w naszym kraju natomiast wzrost zatrudnienia cudzoziemców. Jest to związane głównie z ekspansją kapitału obcego i funkcjonowaniem w Polsce przedstawicielstw przedsiębiorstw zagranicznych. Liczba osób, które wyemigrowały z kraju w celach ekonomicznych wskazuje na groźne z punktu widzenia demografii zjawisko migracji osiedleńczych całych rodzin i tym samym spadek dzietności w Polsce. Duży ubytek populacji w Europie notuje z powodu migracji także Litwa, Węgry, Łotwa, Bułgaria, Rumunia, Czechy i inni.

Imigranci postrzegani są w krajach Unii i Ameryki Północnej jako problem związany z bezpieczeństwem i kryzysem wielokulturowości. Odmienne kultury są bowiem często przyczyną kryzysów i konfliktów. W odbiorze państwa imigracja wiąże się przede wszystkim ze wzrostem bezrobocia, kryzysem kraju opiekuńczego oraz wzrostem szarej strefy, a także z powiązaniami imigrantów z przestępczością zorganizowaną. Do roku 2020 prognozowane zapotrzebowanie na imigrantów w krajach UE kształtować się będzie na poziomie 500 tysięcy osób rocznie, a po tym roku będzie gwałtownie rosnąć ze względu na starzenie się społeczeństw krajów migracyjnych, np. Francji i Wielkiej Brytanii. Wiele więc wskazuje na to, że emigrować będą, tak jak to było dotychczas, ludzie młodzi. W Europie Zachodniej następuje spadek zasobów pracy, a proces starzenia się tych społeczeństw jest bardzo dynamiczny. Jest to więc naturalny czynnik stymulujący zapotrzebowanie na imigrantów.

Względy klimatyczne są, poza ekonomicznymi, jednym z najważniejszych motywów podejmowania migracyjnych decyzji. O wyborze przyszłego miejsca pobytu lub zamieszkania decyduje w tym wypadku klimat. Dotyczy to głównie emerytów, a więc ludności powyżej pięćdziesiątego roku życia. Obserwuje się ostatnio przemieszczanie się ludności Zachodniej Europy na francuską i włoską Riwierę, do Andaluzji, Cypru, Malty, Grecji, Portugalii itp. Najliczniejszą liczbę emigrantów emerytów, tzw. ekspatriantów, stanowią Francuzi, Brytyjczycy i Niemcy. Możliwość migracji tego rodzaju narodziła się z chwilą zniesienia granic oraz utrudnień i barier przy ich przekraczaniu. Osoby w wieku emerytalnym stanowią teraz drugą, poza młodzieżą w wielu 20-40 lat, grupę emigrantów w Europie. Migracje tego typu zapoczątkowano w Europie przed zaledwie trzydziestoma laty. Wcześniej miały one miejsce jedynie w Ameryce Północnej. Już w XIX wieku tamtejsi lekarze zalecali osobom cierpiącym na częste infekcje i choroby płuc przeniesienie się na zachodnie wybrzeże: do Kalifornii, Arizony i Nowego Meksyku. W USA przemieszczają się w ten sposób emeryci z gęsto zaludnionych okręgów przemysłowych północnego wschodu i środkowego zachodu oraz emeryci z Kanady. Ich drogi prowadzą do tzw. Pasa Słonecznego, ciągnącego się od Wirginii, przez Florydę i południowy Teksas do Kalifornii. Efektem tego rodzaju przemieszczeń jest nieharmonijna struktura ludności, gdzie seniorzy stanowią 20% ludności.

Przyczyną ekspatriacji jest przede wszystkim postępujący proces starzenia się ludności, przy jednoczesnym wzroście zamożności społeczeństw. Wzrost dochodów oraz zgromadzony kapitał dają znacznej części zachodniej społeczności możliwość wyboru miejsca i sposobu spędzenia emerytury. Dużą rolę odegrało w tym procesie również upowszechnienie się międzynarodowej turystyki oraz niższe ceny domów i mniejsze koszty utrzymania w krajach śródziemnomorskich. O ile średnia wieku w wielu rejonach emigracyjnych zmienia się na niekorzyść, gospodarka przynosi dzięki emigrantom-emerytom duże zyski. Wzrasta koniunktura, rozwijają się inwestycje, przepływa intensywnie kapitał.

Gdy dla społeczności zachodnich, migracja jest efektem rosnącej zamożności, miliony ludzi w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej porzucają swój kraj w celach przetrwania – ekonomicznego i politycznego. Jest to rodzaj uchodźctwa. Uchodźcy stanowią specyficzny typ migrantów. Różnią się oni tym od innych migrantów, że są zmuszeni chronić swoje bezpieczeństwo. Ponieważ społecznościom, w których się znaleźli, brakuje często podstawowej wiedzy o statusie uchodźców, prowadzi to do niezrozumienia ich sytuacji. Ponadto wzmożone migracje do bogatych państw powodują pogorszenie się sytuacji prawnej uchodźców, gdyż państwa docelowe zaostrzają swoją politykę imigracyjną. Uchodźcy stają się często ofiarami walki poszczególnych państw z nielegalną imigracją i migracją tranzytową. Pochodzą oni zazwyczaj z biednych państw. Nadmierne wychodźstwo powoduje różne skutki. Do najważniejszych zalicza się: dezintegrację więzi społecznych, wzrost napięcia w kraju, do którego przybyli oraz wzrost napięcia w stosunkach międzynarodowych, dewastację środowiska naturalnego, wydatkowanie dużych środków na rozwiązanie problemu, wzrost zorganizowanej przestępczości oraz patologii społecznych itp. Uchodźcy mogą oznaczać także pożytek dla państw przyjmujących. Często są to ludzie młodzi, niejednokrotnie wykwalifikowani, którzy wzbogacają strukturę społeczną i gospodarczą kraju docelowego.

We współczesnym świecie obserwuje się przede wszystkim wychodźstwo grupowe, nielegalne i zorganizowane. Taki rodzaj migracji nazywany jest przerzutem lub przemytem ludności. Przerzut migrantów jest świadomym ułatwieniem, dla korzyści ekonomicznych albo z przyczyn politycznych, nielegalnego wjazdu lub przejazdu przez jakieś państwo. Najbardziej narażeni na tę formę migracji są obywatele państw afrykańskich, azjatyckich oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Przyczyną ich ucieczki są wojny, walki plemienne, reżim dyktatorski, skrajne ubóstwo, łamanie praw człowieka. Główne kraje napływu emigrantów to państwa północnej i zachodniej Europy oraz Ameryka Północna. Państwa te przyjęły podpisaną w lipcu 1951 r. Konwencję Genewską dotyczącą uchodźców, dającą prawo wszystkim prześladowanym z powodu swej rasy, religii, przynależności do określonej grupy społecznej lub narodowości, do ochrony. Docelowym kierunkiem nielegalnych migrantów są głównie państwa, które mają rozwiniętą sferę pomocy socjalnej, a więc Niemcy, Szwecja, Belgia i Holandia. W ostatnich latach migracje przyczyniły się do wzrostu poziomu niezadowolenia z migracji w Europie i na świecie.

Literatura:

1. Głąbicka K., Przerzut osób jako nowa forma migracji nielegalnej. „Polityka Społeczna” 2000 nr 5-6, s. 28-32.

2. Golinowska S., Potencjał migracyjny z Polski. Fakty i mity. „Polityka Społeczna” 2000 nr 5-6, s. 1-6.

3. Iglicka K., Demograficzne wyzwania dla rynków pracy, polityki społecznej i bezpieczeństwa Europy Środkowej. „Polityka Społeczna” 2013 nr 1, s. 1-5.

4. Korczyńska J., Indywidualne motywy krótkookresowych wyjazdów zarobkowych za granicę w świetle funkcjonowania rodziny. „Polityka Społeczna” 2000 nr 5-6, s. 22-24.

5. Sielatycki M., Uchodźcy w świecie i w Polsce. „Geografia w Szkole” 1997 nr 2, s. 67-79.

6. Wilczyński W., Migracje ludności z Północnej Europy do krajów śródziemnomorskich. „Geografia w Szkole” 1997 nr 1, s. 3-7.

7. Wiśniewski Z., Emigranci z Polski na norweskim rynku pracy. „Polityka Społeczna 2014 nr 4, s. 8-13.