Yerba mate to hiszpańska potoczna nazwa rośliny pochodzącej z Ameryki Południowej – ostrokrzewu paragwajskiego (ilex paraguariensis), zwanego też herba mate, herva mate lub po prostu mate. Na kontynencie południowoamerykańskim picie wywaru z suszonych liści oraz gałązek ostrokrzewu jest zwyczajem powszednim. Nazywa się napój ten, bardzo wyrazisty w smaku i zapachu, yerba mate (albo herbata paragwajska lub mate). Do tradycyjnej konsumpcji mate używa się głównie wyprażonych, zdobionych owoców tykwy oraz drewnianych lub posrebrzanych słomek zakończonych filtrem, zwanych bombilla. Współcześnie herbata mate dostępna jest w wygodnych torebkach, a do jej picia używa się tradycyjnych filiżanek i kubków. Można liście ostrokrzewu zalać gorącą wodą albo zaparzyć w ekspresie do kawy, doprawiając mlekiem. Warto też sporządzić orzeźwiający napój, zalewając ekstrakt zimną wodą i sokiem owocowym.
Ostrokrzew paragwajski to wiecznie zielony gatunek drzewiasty z rodziny ostrokrzewowatych, który swą łacińską nazwę zawdzięcza francuskiemu botanikowi i odkrywcy, badaczowi między innymi brazylijskiej flory, Augustowi de Saint Hilaire (1779-1853). Najliczniejsze plantacje yerba mate porastają właśnie tereny brazylijskiego stanu Parana. Hoduje się tam rośliny w formie bogato ulistnionych krzewów o wysokości około pięciu metrów. Obszar naturalnego występowania ostrokrzewu paragwajskiego oraz jej hodowlanych egzemplarzy jest ograniczony Oceanem Atlantyckim na wschodzie oraz rzeką Paraguay na zachodzie, a także dorzeczami rzek Parana i Uruguay, i znajduje się w granicach Paragwaju, południowej Brazylii oraz północno-wschodniej Argentyny. W Urugwaju drzewa te rosną głównie w stanie dzikim.
Ostrokrzew paragwajski w naturze potrafi wyrosnąć na piętnastometrowe drzewo, jednak zazwyczaj osiąga wysokość od sześciu do ośmiu, a przycinany w uprawie, od trzech do sześciu metrów. Okres kwitnienia rośliny wynosi zaledwie trzy miesiące (od października do grudnia). Kwiaty ostrokrzewu są drobne, białe lub kremowe; owoce (jagody) również niewielkie: czerwone, żółte lub czarne. Ostrokrzew paragwajski potrzebuje lekko kwaśnych żyznych gleb, bogatych w fosfor, żelazo i sole mineralne, a ponadto stałej temperatury powietrza – nieco powyżej dwudziestu stopni Celsjusza. Pierwsze zbiory surowca mają miejsce z reguły w trzecim roku od wysadzenia siewek. W celu uzyskania najcenniejszego materiału, przeprowadza się je co dwa, trzy lata. Ścina się wówczas całe gałęzie, suszy w warunkach najbardziej naturalnych, w kilku fazach, przez średnio kilkanaście godzin, uszczykuje potem liście i dzieli na małe cząsteczki albo miele na proszek. Pozyskany surowiec leżakuje w jutowych workach przez kilka do kilkunastu miesięcy.
Liście ostrokrzewu paragwajskiego, o długości kilkunastu centymetrów, są twarde, lekko ząbkowane, jajowato wydłużone, na zewnątrz błyszczące. Wykazują właściwości antyoksydacyjne, detoksykacyjne, ściągające, przeciwzapalne, diuretyczne i pobudzające ośrodkowy układ nerwowy, Zawierają bowiem wiele składników biologicznie czynnych, w tym alkaloidy (kofeinę, teobrominę i teofilinę), flawonoidy (rutynę, kamferol i kwercytynę), antocyjany, taninę, garbniki, olejki lotne, saponiny, a także witaminy i minerały. Obecność różnorodnych związków w pozyskiwanym z ostrokrzewu paragwajskiego materiale wpływa na szerokie zastosowanie rośliny w profilaktyce i leczeniu: między innymi oparzeń i ran ciętych, mieszków włosów, naczyń włosowatych, cellulitu.
Na podst.:
- Jędrzejko K., Konstanty M, Ostrokrzew paragwajski (yerba mate). Problemy Narkomanii 2008, nr 2, s. 59-64.
- Piotrek (Mate-Nerd), Ostrokrzew paragwajski bez tajemnic – yerba mate okiem botanika. Dostęp online grudzień 2023: https://www.poyerbani.pl/ostrokrzew-paragwajski.
- Podbielkowski Z., Geografia roślin. Warszawa 1991.
Dodaj komentarz