Jane Austen jest jedną z najbardziej znanych angielskich powieściopisarek. Jej utwory, cenione przede wszystkim za dowcipną analizę stosunków społecznych oraz celny obraz relacji międzyludzkich, czytane są chętnie do dziś. Cieszą się uznaniem zarówno zwykłych czytelników jak i badaczy literatury. Ci ostatni określili Jane Austen mianem prekursorki nowoczesnej powieści realistycznej. O wielkim powodzeniu dzieł pisarki świadczą także liczne ich ekranizacje, np. „Duma i uprzedzenie” sfilmowana była aż 10 razy, ostatnio w reżyserii Joe Wright’a w 2005 roku.
Jane Austen urodziła się 16 grudnia 1775 roku w małym miasteczku Steventon w hrabstwie Hampshire. Zmarła 18 lipca 1817 roku w wieku 42 lat.
Była drugą córką ( a szóstym dzieckiem) pastora anglikańskiego George’a Austena. Otoczona licznym rodzeństwem wzrastała w atmosferze radości i rodzinnego ciepła. Rodzice od najmłodszych lat zachęcali ją do nauki. Młoda Jane była obeznana z klasyczną literaturą angielską, czytała Szekspira i Daniela Defoe, znała francuski, włoski, łacinę, interesowała się teatrem i muzyką, a także umiała grać na pianinie, szyć oraz haftować. Zaczęła pisać w okresie dorastania, tworząc humoreski, parodie, nowelki i opowiadania, żeby zabawić członków rodziny.
Jej pisarstwo można podzielić na dwa okresy: dzieła wcześniejsze, powstałe w Steventon i dzieła powstałe po dwunastoletniej przerwie, w Chawton, gdzie przerobiła swoje pierwsze powieści ( „Duma i uprzedzenie”, „Rozważna i romantyczna”, „Opactwo Northanger”) i napisała nowe („Mansfield Park”, „Emma” i „Perswazje”).
Jane Austen pisząc w dobie rewolucji francuskiej i w okresie wojen napoleońskich, nigdy nie nawiązywała do wydarzeń politycznych. Pisała tylko o tym, co znała najlepiej, o własnym otoczeniu. Opisywała życie na prowincji, w środowisku osiemnastowiecznego ziemiaństwa angielskiego, które uregulowane było w najdrobniejszych szczegółach przez normy moralne i zasady dobrego wychowania. Obdarzona świetnym zmysłem obserwacji w sposób prawdziwy ukazywała monotonność życia codziennego prowincjonalnej społeczności, w skład której sama wchodziła. Nie bała się przy tym wytykać i wyśmiewać jej wad i przywar. W swoich powieściach koncentrowała się głównie wokół problemu małżeństwa i niełatwych negocjacji przedmałżeńskich, niezbędnych do osiągnięcia najważniejszego wówczas z celów w życiu kobiety ( chociaż sama nigdy nie wyszła za mąż). Dokonywała przy tym wnikliwej analizy psychologicznej postaci. Starając się ukazać różne postawy etyczne, próbowała je oceniać, unikając jednak tendencyjności i moralizowania. Pisarstwo jej cechowało umiarkowanie, powściągliwość oraz trzeźwy, oparty na zdrowym rozsądku osąd rzeczywistości.
„Duma i uprzedzenie” jest najbardziej znanym dziełem Jane Austen, ukochanym przez nią samą i jej rodzinę. Powieść napisana w latach 1796-1797 początkowo nazywała się „Pierwsze Wrażenia”, ale nigdy nie opublikowaną ją pod tym tytułem. Ostatecznie wydana została 28 stycznia 1813 roku i od razu stała się przebojem literackim wiosny tegoż roku. Krytykom i publiczności spodobała się historia miłosna Elizabeth Bennet i pana Darcy’ego. Zgodnie podkreślali, że jest to jedno z najpogodniejszych dzieł pisarki. Ona sama oceniała je podobnie, pisząc do siostry:
„Utwór zdaje mi się zbyt lekki, pogodny i błyskotliwy; chętnie powiększyłabym go – gdybym mogła – o długi rozdział poświęcony jeśli nawet nie sensownym, to przynajmniej solennie nonsensownym dywagacjom na jakiś temat niepowiązany z akcją: mogłaby to być rozprawka o pisaniu, artykuł krytyczny na temat Waltera Scotta lub biografia Bonapartego – cokolwiek, co wprowadziłoby kontrast i sprawiło, że czytelnik ze zdwojoną radością wraca do żartobliwego, epigramatycznego stylu głównej treści.”
Dzieło, mimo swej pogodności zawiera jednak wiele poważnych rozważań na temat ludzkiej natury: tytułowych dumy i uprzedzenia, a także rozumu i głupoty, prawdy i pozorów, cnoty i występku. Autorka poprzez wypowiedzi swoich bohaterów przytacza niemal słownikowe definicje tych terminów. Poprzez zachowanie swoich bohaterów pokazuje, do czego może doprowadzić nadmiar pewnych wad i ubóstwo zalet.
Na pierwszy plan powieści wysuwają się postacie kobiece. Pisarka przedstawia barwną galerię kobiet różniących się między sobą diametralnie. Jedne z nich są rozsądne, postępują zgodnie z rozumem, inne- nierozważne, lekkomyślne i głupie.
Główną bohaterką książki jest 20-letnia Elizabeth Bennet – druga z pięciu córek państwa Bennetów. Wywodzi się ze średniozamożnej szlachty. Jest inteligentną, bystrą, utalentowaną i dobrze ułożoną młodą kobietą, w odróżnieniu od swoich sióstr, a przez to ulubienicą swojego ojca.
„Dziewczęta nie mają zbyt wiele do zaoferowania (…) są nierozważne i zuchwałe, podobnie jak inne panienki w ich wieku, a Lizzy odznacza się niezwykłą mądrością i powagą.”
Dba i troszczy się o swoją rodzinę. Podczas choroby swojej siostry jako jedyna opiekuję się nią. Ma łagodne, wesołe usposobienie i potrafi śmiać się z każdej niedorzeczności.
„…głupstwa, niedorzeczności, dziwactwa oraz niekonsekwencje wywołują we mnie chęć do drwin i śmieję się z nich, kiedy tylko mam okazję…”
Najbliższe otoczenie ceni ją za szczerość, uczciwość i cięty dowcip. Potrafi bronić z powodzeniem własnej godności i prawa do własnego zdania. Jako jedyna jest w stanie przeciwstawić się lady Catherine, wobec której wszyscy przybierają pozę pełną uniżoności, z góry uznając jej racje za jedyne słuszne.
Jest przeciwniczką małżeństwa z rozsądku. Nie potrafi zrozumieć swojej przyjaciółki Charlotte, która wychodzi za mąż dla pieniędzy i bezpieczeństwa.
Jej ulubionym zajęciem jest analizowanie zachowań ludzi, w otoczeniu których przebywa. Dzięki swojej zdolności do obserwacji dostrzega i krytykuje przywary swojej klasy społecznej. Szczególnie ubolewa nad nieodpowiednim zachowaniem większości członków swojej rodziny. Przeważnie jej oceny są trafne. Wyjątkiem jest osąd charakteru pana Darcy’ego – zamożnego dżentelmena, właściciela Pemberley – dużego majątku w Derbyshire w Anglii. Jego pozycja społeczna sprawia, iż odnosi się z uprzedzeniem do ludzi z niższego stanu. Uważa Elizabeth za nieatrakcyjną. Jego duma zniechęca ją do niego. Kiedy jego przyjaciel pan Bingley zakochuje się w starszej siostrze Elizabeth – Jane, ten manipuluje nim mówiąc mu, że jego wybranka nie dba o niego i jego uczucia. Sam jednak z biegiem czasu zakochuje się w Elizabeth, chociaż stara się walczyć z tym uczuciem, ale bezskutecznie. W końcu oświadcza się jej. Elizabeth jest tak zatwardziała w swoich sądach, że odrzuca pierwsze oświadczyny Darcy’ego. List wyjaśniający motywy jego postępowania względem Jane i pana Bingley’a i późniejsza jej wizyta w Pemberley powodują, iż ujrzy go w innym świetle i kiedy Darcy ratuję jej siostrę Lydię przed hańbą, całkowicie zmienia o nim zdanie. Zakochuje się w nim i zostaje jego żoną.
Elizabeth Bennet była ulubioną bohaterką Jane Austen, która pisała do siostry, że nie zniosłaby, gdyby ktoś nie polubił tej postaci. Analizując osobowość autorki wolno przypuszczać, że obdarzyła ją wieloma własnymi rysami- ciętym dowcipem, intelektem i żywą osobowością.
Jane Bennet jest najstarszą i najładniejszą córką państwa Bennetów. Jest inteligentna, łagodna, delikatna i życzliwa każdemu. Wierzy w dobroć i uczciwość każdego człowieka.
„…masz zwyczaj obdarzania sympatią wszystkich, bez wyjątku. Nigdy nie dostrzegasz wad u innych ludzi. W twoich oczach każdy jest dobry i uczciwy. Ani razu nie słyszałam z twych ust złego słowa o kimkolwiek.”
Jako jedyna od początku ufa panu Darcy’emu. Jej cechy charakteru powodują jednak, że łatwo ją skrzywdzić i zranić, czego przykładem jest zachowanie Caroline Bingley względem niej. Wcześniej zdeklarowana przyjaciółka, po pewnym czasie okazała się fałszywa w stosunku do Jane. Pomimo wielkiego rozczarowania nie zmieniła ona jednak swojego nastawienia do ludzi. Stała się tylko ostrożniejsza w swoich sądach.
Darzy ogromnym zaufaniem swoją młodszą siostrę Elizabeth. Zwierza się jej ze wszystkiego, co uważa za istotne. Razem omawiają swoje sprawy sercowe.
W uczuciach jest skryta. Zakochuje się w panu Bingley,’u, ale nie okazuje tego na zewnątrz. Taka postawa prowadzi do wyjazdu ukochanego, nieświadomego prawdziwego uczucia, jakim darzy go Jane. Dziewczyna boleśnie przeżywa rozstanie z bliskim jej sercu panem Bingley’em. Pomoc młodszej siostry Elizabeth i pana Darcy’ego prowadzi jednak do szczęśliwego zakończenia – ślubu Jane z panem Bingley’em.
Mary Bennet, trzecia córka państwa Bennetów jest osobą nieśmiałą. Jako jedyna z całej rodziny nie wyróżnia się urodą, co wpływa na to, że nie lubi się udzielać towarzysko. Cały swój czas poświęca na naukę gry na pianinie, mimo iż nie posiada do tego talentu i czytanie książek. Lubi chwalić się zdobytą wiedzą. Podczas konwersacji z innymi osobami bardzo często posługuje się zwrotami i definicjami zapożyczonymi z literatury. Gardzi błahymi zainteresowaniami swoich młodszych sióstr.
Siedemnastoletnia Kitty i piętnastoletnia Lydia są najmłodszymi członkami rodziny Bennetów. W przeciwieństwie do starszych sióstr nie są ani inteligentne, ani roztropne. Swoim postępowaniem wykazują wielką bezmyślność i nieodpowiedzialność. Do ich ulubionych zajęć należy: flirtowanie z żołnierzami stacjonującymi w miejscowości ich zamieszkania i udział w balach.
Lydia jest ulubienicą matki.
„Lydia była dość tęgą, wysoką piętnastolatką o ładnej cerze i miłym wyrazie twarzy. Była oczkiem w głowie matki i dlatego zaczęła bywać w towarzystwie w tak młodym wieku. Zawsze tryskała energią i wigorem, a ponadto miała o sobie bardzo wysokie mniemanie.”
Lubi znajdować się w centrum uwagi. Jest beztroska, gadatliwa, próżna i leniwa. Nie przestrzega żadnych zasad moralnych. Nie słucha dobrych rad sióstr. Jej niedojrzałość i lekkomyślność prowadzi do rodzinnej katastrofy. Lydia ucieka z Wickhamem nie zwracając uwagi na to, że sprowadza na rodzinę hańbę. Nawet, gdy z pomocą przychodzi pan Darcy doprowadzając do ślubu uciekinierów Lydia nie wyciąga żadnych wniosków ze swojego postępowania. Nie czuje żadnego wstydu ani wyrzutów sumienia. Nadal pozostaje tak samo nieodpowiedzialna jak wcześniej. Małżeństwo nic nie zmienia.
Kitty, pomimo dwuletniej różnicy wieku nie przejawia większego rozsądku niż Lydia. Wręcz przeciwnie stara się naśladować ją we wszystkim. Oburza się, gdy starsze siostry i ojciec zwracają uwagę na jej złe postępowanie. Dopiero po odejściu z domu Lydii zaczyna pracować nad sobą.
Pani Bennet jest matką Elizabeth i jej czterech sióstr. Jest kobietą prostolinijną, ograniczoną, pozbawioną zasad dobrego wychowania. Deprawuje swym zachowaniem dwie najmłodsze córki, które biorą z niej przykład. Jej największym życiowym zmartwieniem jest przyszła utrata własności i domu po śmierci męża na rzecz kuzyna – pana Collinsa. Te obawy powodują, iż całkowicie poświęca się misji dobrego wydania córek za mąż, co z czasem przeradza się w obsesję. Każdy bogaty kawaler staje się w jej mniemaniu potencjalnym kandydatem do ręki jednej z córek. Na wszelkie dostępne sposoby stara się połączyć zamożnego pana Bingleya z Jane. Prowokuje przy tym zdarzenia nie licząc się z ich konsekwencjami. W pochmurny wieczór wysyła Jane w odwiedziny do Bingleyów konno, aby deszcz uniemożliwił powrót tego samego dnia, a tym samym spowodował nocleg u gospodarzy jej wizyty. W konsekwencji przejażdżka zakończyła się chorobą Jane.
„- Czy mogę wziąć powóz? – spytała Jane.
– Nie, moja droga, lepiej jedź konno. Wygląda na to, że będzie padać, a wtedy będziesz musiała u nich przenocować. (…)
– Wolałabym jechać powozem.
– Ale, dziecko drogie, ojciec na pewno nie ma wolnych koni. (…)”
Jane zmuszona była jechać do Netherfield wierzchem. Matka odprowadziła ją do samych drzwi, żegnając radosną przepowiednią deszczowej pogody. Jej nadzieje się spełniły. Wkrótce po wyjeździe córki, spadł gęsty i obfity deszcz. Panny Bennet martwiły się o siostrę, ale matka była zachwycona. Deszcz padał nieprzerwanie przez cały wieczór, tak więc o powrocie Jane do domu nie mogło być mowy.
„- Ależ miałam wyśmienity pomysł! – powtarzała nieustannie lady Bennet, jakby deszcz spadł tylko i wyłącznie z jej inicjatywy. Do następnego ranka jednak nie zdawała sobie sprawy, jak bardzo jej plan się powiódł. (..)
– Cóż, moja droga żono – odezwał się pan Bennet, (…) – jeśli twoja córka umrze, będziesz miała pocieszenie w tym, że czyniła to wszystko, aby oczarować pana Bingleya, i aby spełnić twoje oczekiwania.”
W zależności od okoliczności szybko zmienia poglądy. Przykładem może być jej początkowa niechęć do pana Darcy’ego, którego nie darzyła sympatią aż do chwili, gdy ożenił się z jej córką – Elizabeth. Postępowanie żony jest powodem kpin i żartów pana Benneta. Małżonek przez cały czas wyśmiewa jej brak inteligencji i rozsądku.
Dwudziestosiedmioletnia Charlotte Lucas jest najbliższą przyjaciółką Elizabeth i córką sąsiadów państwa Bennetów. Jest inteligentną i rozsądną dziewczyną, nieposiadającą majątku. Reprezentuje odmienny pogląd na małżeństwo niż Elizabeth. Nie jest romantyczką jak jej młodsza przyjaciółka. Uważa, że w pożyciu małżeńskim najważniejsza nie jest miłość, ale bezpieczeństwo i dobrobyt. Nie chcąc być finansowym obciążeniem dla rodziców i wiedząc, że to jej ostatnia szansa na zamążpójście zgadza się zostać żoną pana Collinsa. Mimo iż jest to małżeństwo bez miłości gwarantuje jej status materialny i spokojne, wygodne dalsze życie. Decyzja Charlotte nie spotyka się z aprobatą Elizabeth. Ich przyjaźń zostaje zachwiana. Relacje między nimi stają się chłodne, co potęguje jeszcze wyjazd Charlotte do domu jej męża.
Pani Gardiner jest ciotką panien Bennet. Jest uprzejmą, inteligentną, rozważną i kulturalną kobietą. Razem ze swoim mężem, bratem pani Bennet często opiekuje się swoimi siostrzenicami. Pozostaje w szczególnie dobrych relacjach zwłaszcza z dwiema najstarszymi dziewczętami – Elizabeth i Jane. W chwilach nieszczęścia służy im swoją pomocą. Zabiera Jane do Londynu i pociesza ją, kiedy ta w wyniku wyjazdu ukochanego – pana Bingley’a z Netherfield przeżywa zawód miłosny. Doradza Elizabeth unikanie zachęcających afektów fałszywego Wickhama i łączy ją z panem Darcy. Stara się wytłumaczyć Lydii nietakt, jakim była jej ucieczka z Wickhamem, ale bez większego sukcesu.
Georgiana Darcy jest młodszą siostrą pana Darcy’ego. Jest miłą, spokojną, uprzejmą, ale nieśmiałą dziewczyną. Obdarzona zdolnościami muzycznymi wiele czasu spędza grając na fortepianie. Ma dobre relacje z bratem, którego szczerze szanuje i podziwia. Po ślubie pana Darcy’ego zaprzyjaźnia się z jego żoną Elizabeth. Siostry pana Bingley’a liczą na jej ślub z ich bratem, a tym samym połączenie fortun obu rodzin, co nigdy nie staje się faktem, gdyż Bingley żeni się z Jane Bennet.
Caroline Bingley i pani Hurst są siostrami pana Bingley’a. Obie są wyniosłe i samolubne. Pochodzą z wyższej klasy społecznej. Ich pochodzenie sprawia, iż traktują z dystansem ludzi z niższego stanu.
„Panie Bingley były doprawdy wytwornymi damami: uśmiechały się, gdy były zadowolone, i okazywały uprzejmość, gdy miały na to ochotę – grzeszyły jednak nadmierną wyniosłością i dumą. Były ładne, zdobyły wykształcenie w jednej z najlepszych prywatnych szkół w Londynie, dysponowały majątkiem w wysokości dwudziestu tysięcy funtów, miały w zwyczaju wydawać więcej, niż powinny, i otaczać się ludźmi z wyższych sfer. Nic więc dziwnego, że miały o sobie bardzo wysokie mniemanie, a na innych patrzyły z góry” .
Dodaj komentarz