Samobójstwa

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) samobójstwa stanowią trzynastą co do częstości przyczynę zgonów na świecie. W 2000 roku na świecie samobójstwo popełniło 815 tys. osób, co oznacza, że co 40 sekund następował zgon z tego powodu. W Europie Zachodniej odnotowuje się rocznie 43 tys. samobójstw, głównie wśród mężczyzn . W Polsce liczba samobójstw popełnianych w kolejnych latach wzrasta, co potwierdzają ośrodki zbierające informacje na ten temat: policja, kuratoria oświaty, GUS. W szczególności drastycznie rośnie liczba samobójstw wśród młodzieży, zwłaszcza chłopców. W 2003 r. co szósty samobójca w Polsce miał mniej niż 25 lat. W ostatnich latach średnio co dziesiąty miał mniej niż 20 lat. Wśród ofiar zdecydowanie przeważają chłopcy – stanowią 87 proc. samobójców w wieku do 24 lat .

Ogromna skala zjawiska powoduje wzmożone zainteresowanie samobójstwem ze strony wielu dyscyplin naukowych takich jak np. filozofia, medycyna, psychiatria, psychologia, socjologia, prawo czy teologia. Jednak mimo bardzo dużego przyrostu liczby poświęconych mu badań i publikacji – niewiele jest zjawisk z dziedziny patologii, co do których tak mało prawidłowości zostało stwierdzonych z dużym prawdopodobieństwem .

Pojęcie samobójstwa jest przez różnych autorów rozmaicie rozumiane. Za klasyczną uznaje się dzisiaj definicję samobójstwa, którą stworzył E. Durkheim. Określił on samobójstwo jako każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim skutkiem działania lub zaniechania działania przez ofiarę, która wie, jaki będzie jego wynik. Inni autorzy precyzują swoje definicje nieco inaczej, i tak np. Stengel zdefiniował samobójstwo jako świadomie podjęty taki akt autoagresji, co do którego dana osoba nie może mieć pewności, że go przeżyje, a Deshais uważa, iż samobójstwo jest aktem zabicia się dokonanym z reguły świadomie, w którym śmierć jest środkiem lub celem . Z kolei B. Hołyst wychodzi z założenia, że życie można traktować jako proces behawioralny, na który składają się zachowania korzystne i niekorzystne dla biopsychicznie rozumianego organizmu. Jeśli jednostka ma świadomość destrukcyjności swego zachowania i godzi się z nim, zachowanie to można uznać za autodestrukcyjne .

RODZAJE SAMOBÓJSTW (wg. Durkheima)

Analizując samobójstwa i ich społeczne determinanty Durkheim wyróżnił 4 podstawowe rodzaje samobójstw:

1. Samobójstwo egoistyczne – będące wynikiem zbyt słabej integracji jednostki z grupą i społecznością. Samobójstwo to uważane jest z reguły za negatywny produkt współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych, w których wysokim wskaźnikom rozwoju cywilizacyjnego towarzyszy często silne poczucie środowiskowego wyobcowania, dramat ludzi „samotnych w tłumie”. Ta właśnie alienacja bywa niekiedy przesłanką podjęcia decyzji samobójczej, choć i tu jej interpretacja wiąże się wyraźnie z socjologiczną teorią anomii.

2. Samobójstwo altruistyczne – będące skutkiem zbyt silnej integracji ze środowiskiem, zbyt silnej identyfikacji z celami, interesami i oczekiwaniami grupy, zbyt daleko posuniętej socjalizacji. Do tej kategorii wlicza się dobrowolną śmierć starców w społeczeństwach pierwotnych, harakiri popełniane przez oficerów japońskich na wieść o kapitulacji, samobójcze loty „kamikadze” bądź mające na celu zniszczenie wroga, albo polegające jednocześnie na samozniszczeniu, zamachy bombowe terrorystów z Hamasu, obyczaje „sati’ (samospalenie wdów wraz ze zwłokami ich mężów), oraz protestacyjne samospalenie (praktykowane przez mnichów buddyjskich czy bohaterów walczących z systemem totalitarnym).

3. Samobójstwo anomiczne – będące przejawem zakłócenia ładu społecznego, wskaźnikiem jego rozregulowania, sytuacji w której zachowania jednostki są w za małym stopniu kontrolowane i stymulowane przez społeczeństwo. Inaczej mówiąc, jest to sytuacja dezintegracji społecznej, której efektem – a tym samym wskaźnikiem – jest m.in. narastanie samobójstw.

4. Samobójstwo fatalistyczne – związane z sytuacją jednostkową. Jest to samobójstwo człowieka znajdującego się w sytuacji tragicznej, z której wyjścia są zablokowane również perspektywicznie. Zagrożeni nim są osoby, które znajdują się trudnej sytuacji bez wyjścia i bez perspektyw. Durkheim egzemplifikował ten typ samobójstwa przypadkiem nie pogodzonego z losem niewolnika. Wiek XX dawał – i wciąż daje – nowe przykłady tego stanu rzeczy. Dotyczą one zwłaszcza więźniów systemów totalitarnych, nazistowskich czy komunistycznych. To, że śmierć samobójcza w obozach koncentracyjnych zdarza się relatywnie rzadko, nie przekreśla celowości wyodrębnienia tego typu samobójstwa. Choćby jako wyróżnika sytuacyjnego gwałtownego wzrostu samobójstw po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Oczywiście nie należy wykluczać analizowania tego zjawiska w świetle teorii anomii – jako samobójstwa jednocześnie (a nawet głównie) anomicznego. Jako samobójstwo fatalistyczne postrzegana jest także samobójcza śmierć na życzenie człowieka beznadziejnie chorego i cierpiącego ponad normę. Do kategorii fatalistycznych zaliczane są też samobójstwa zbiorowe – dokonywane z reguły przez członków rozmaitych sekt religijnych. Ich fatalistyczna interpretacja jest jednak kontrowersyjna .

PRZYCZYNY POPEŁNIANIA SAMOBÓJSTW PRZEZ MŁODYCH LUDZI

Każdego roku kilka tysięcy osób usiłuje popełnić samobójstwo. Co najmniej 17 proc. spośród nich stanowią ludzie młodzi, którzy nie ukończyli 24. roku życia. Powodzeniem kończy się 80 % podejmowanych prób.

Co skłania młodych ludzi do podjęcia tak drastycznego kroku? Z analiz listów pozostawionych przez samobójców oraz wywiadów z bliskimi wynika, że najczęstszym motywem jest zawód miłosny, nieporozumienia w rodzinie, problemy w szkole. Zwykle jednak przyczyna nie jest pojedyncza. W każdym przypadku jest nią wyjątkowy splot różnych czynników, stresów i wstrząsów. Większość stresów i wstrząsów, z którymi nie potrafi sobie radzić współczesna młodzież, istnieje od wieków. Należą do nich problemy rodzinne, błędne oczekiwania, nieprzewidywalne zmiany w życiu, uczucie pozbawienia miłości Boga i brak celu życia .

Istnieją dwie główne teorie wyjaśniające zjawisko samobójstwa. Pierwsza z nich to model depresyjny, uznawany przez medycynę. Zgodnie z tą teorią skłonność do samobójstwa jest rodzajem choroby i powinna być leczona. Natomiast model stresowy wskazuje na kontekst społeczny i w nim szuka wyjaśnienia działań samobójczych. Według tej teorii zagrożenie samobójstwem można minimalizować poprzez poprawę relacji z otoczeniem. Naukowcy zgadzają się, że w obecnych czasach młody człowiek narażony jest na o wiele więcej różnorodnych stresów, niż jego rówieśnicy z poprzednich pokoleń. Obciążenia te są spowodowane są trudnościami z dostosowaniem się do nowoczesnego społeczeństwa i związanym z tym wymogiem posiadania wysokich kwalifikacji, czy zerwaniem więzi w obrębie rodziny i najbliższego otoczenia. Należycie ceniony jest tylko ten, kto odniósł sukces – ma dobrze płatną pracę lub studiuje dwa fakultety, osiągając przy tym świetne wyniki w nauce. Ci, którzy nie potrafią sprostać tym wymaganiom, bywają nierzadko sfrustrowani. Nie bez znaczenia dla wzrostu zachowań samobójczych jest także łatwy dostęp do środków umożliwiających odebranie sobie życia; takich jak np. lekarstwa, samochody, broń itp.

Inna klasyfikacja samobójstw skupia się na ich motywach:

– zemsta – złość i wrogość, połączona z pragnieniem wzbudzenia u innych poczucia winy,
– izolacja – osoba odizolowana społecznie mająca trudności z podtrzymywaniem przyjaźni czuje się niezdolna, aby dopasować się do społeczności. Uważa, że nikt się nią nie interesuje, nikogo nie obchodzi jej życie i nikt nie będzie po niej płakał.
– beznadziejność – poczucie uwięzienia w sytuacji, nad którą człowiek nie może zapanować i z której nie może uciec (dotyczy to np. nastolatek w ciąży, młodych ludzi z rodzin w których dochodzi do przemocy, gdzie rodzice są alkoholikami lub się rozwodzą).
– niepowodzenie – często wyolbrzymione i mające niewiele wspólnego z rzeczywistą sytuacją.
– strata – uważana za najpoważniejszą przyczynę samobójstw. Obiekt straty może być realny (osoba, która umiera lub odchodzi), symboliczny (poczucie własnej wartości, cel w życiu), bądź wyimaginowany.
– depresja – wpływa na zachowanie, emocje, sposób myślenia, czy nawet na stan fizyczny i może wynikać z przyczyn biologiczno-genetycznych, lub psychologicznych. Uważa się, że jest on najważniejszą przyczyną samobójstw wśród ludzi młodych.
Można wyodrębnić osiem czynników, których występowanie zwiększa prawdopodobieństwo próby samobójczej. Ryzyko jest tym większe, im więcej z nich występuje jednocześnie. Są to:

1. Cechy osobowości
Niektóre cechy charakteru mogą, w połączeniu np. z depresją, znacznie zwiększać ryzyko popełnienia samobójstwa, chociaż jako takie nie są zagrażające. Są to: wycofanie, perfekcjonizm, słaba kontrola emocji, agresja, brak zaufania, bezwzględność i poczucie beznadziejności.

2. Obciążenia rodzinne
Wszelkie istotne problemy z dzieciństwa znacznie zwiększają zagrożenie samobójstwem. Ryzyko zwiększają wydarzenia, które prowadzą do rozpadu rodziny wskutek śmierci któregoś z rodziców, rozwód, czy związanie się z nowym partnerem, jak i te związane z jej wadliwym funkcjonowaniem (brak zainteresowania dziećmi – rzadkie rozmowy rodziców z dziećmi, ograniczona możliwość zwierzania się dzieci rodzicom; złe traktowanie przez rodziców). Nie bez znaczenia jest także występowanie w rodzinie chorób psychicznych, czy też samobójstwa wśród bliskich.

3. Wcześniejsze zachowania samobójcze
Jakkolwiek nie można stwierdzić, aby każda osoba, która przeżyła zamach samobójczy próbowała tego z powtórnie, jednak ryzyko jest poważne . Mitchel Anthony w swojej publikacji pisze iż czterech z pięciu młodych ludzi, którzy w tym roku mają zamiar popełnić samobójstwo, ma za sobą wcześniejsze próby (nie zawsze wiadomo, że miały one miejsce), a około 12 % nastolatków podejmujących próby samobójcze w tym roku, zrealizuje skutecznie ten zamiar przed upływem następnych dwóch lat .

4. Stresujące wydarzenia
Wydarzenia budzące negatywne emocje, takie jak poczucie odrzucenia, złość, wstyd, chęć zemsty i odegrania się (nawet poprzez przemoc) mogą zwiększać ryzyko samobójstwa.

5. Czynniki społeczne i kulturowe
Nie wyjaśniają one wprost okoliczności samobójstwa, jednak stwierdzono znaczący związek między ich występowaniem, a liczbą zamachów samobójczych. Zaliczymy do nich:
rozpad małżeństw, powtórne małżeństwa: niepewność, poprzez zmiany w zatrudnieniu i dostępie do edukacji; zmiana ról społecznych mężczyzn i kobiet; powstawanie coraz większych społeczności przy jednoczesnym osłabianiu więzi między ludźmi.

6. Zaburzenia psychiczne
Wiele zaburzeń psychicznych może zwiększyć ryzyko samobójstwa. Są to m.in. depresja, stan maniakalno-depresyjny, zaburzenia zachowania i schizofrenia. Osoby planujące samobójstwo zazwyczaj nie rozpoznają swojego stanu emocjonalnego.

7. Zachowanie
Następujące elementy zachowania mogą świadczyć o zwiększonym ryzyku zamachem samobójczym: nadużywanie alkoholu, narkotyków i innych środków chemicznych; pisanie listów samobójczych, wybieranie dla siebie sposobu śmierci; zmiany w codziennym zachowaniu; zachowanie wskazujące na odczuwanie odrzucenia, upokorzenia, beznadziejności i izolacji, zachowanie impulsywne i inne zaburzenia zachowania włączając w to agresywność, złość i wrogość.

8. Kontakt z zamachem samobójczym innej osoby
Kategoria ta jest dość obszerna. Uwzględnia zarówno osoby, które znalazły ofiarę samobójstwa i zostały włączone w sprawę przez policję, jak i te, które miały styczność z samobójcą w obrębie własnej rodziny, grupy przyjaciół, uczniów lub znajomych . Ryzyko obejmuje także sympatyków gwiazd show-businessu, które popełniły samobójstwo, co zostało jeszcze nagłośnione w mass-mediach czy wręcz wszystkich, którzy dowiedzieli się o czyjejś śmierci samobójczej z mediów ( z reportaży, wiadomości czy filmów akcji). Dotyczy to w szczególności skłonnych do naśladownictwa nastolatków .

SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

Niezwykle trudną sprawą jest przewidzieć zamach samobójczy; odróżnić grożenie samobójstwem od chęci pozbawienia się życia. Jednak ok. 80% młodych samobójców sygnalizowało swe myśli i uczucia przed śmiercią. Chociaż nie jest możliwe zapobiec każdemu samobójstwu, to jest możliwe rozpoznanie charakterystycznych zmian w zachowaniu i stwierdzenie zagrożenia. Wówczas istnieje możliwość pomocy.

Im więcej sygnałów ostrzegawczych występuje jednocześnie, im więcej stresów i obciążeń w życiu młodego człowieka, tym większe jest ryzyko samobójstwa. Warto obserwować zmiany tych czynników w czasie, aby móc zorientować się w tendencji i odpowiednio reagować. Ważne jest, aby traktować przypadek każdego człowieka jako szczególny i unikać porównań jednej osoby z innymi.

Jeden z największych autorytetów chrześcijańskiej młodzieży amerykańskiej – Mitchel Anthony w swojej pracy „Dlaczego? czyli samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania” dokładnie opisuje znaki ostrzegawcze poprzedzające samobójstwo. Pierwsze z nich: werbalne, wahają się od otwartych deklaracji zamiaru samobójstwa do niejasnych wzmianek, ukrytych, a czasem nawet dziwnych aluzji. Często są one rozpoznawane dopiero po fakcie. Otwarte werbalne znaki ostrzegawcze przybierają najczęściej takie formy jak: „Chcę umrzeć”, „ Już dłużej nie mogę”, „Wolałbym nie żyć”, „Mam ochotę się zabić”, „Wolałbym się nigdy nie urodzić”, „Nie mama już siły”. W wielu sytuacjach znaki werbalne są znacznie mniej wyraźne, niejasne lecz równie poważne. Przykładami takich wypowiedzi są na przykład aluzje: „Wszystko jest bez sensu”, „Niedługo nie będę już ci sprawiał więcej kłopotów”. Z powodu niejednoznaczności tych wypowiedzi ważnym wskaźnikiem ich rzeczywistego znaczenia jest ton głosu i nastrój danej osoby. Kolejnymi znaki ostrzegającymi o możliwości popełnienia samobójstwa są zmiany w zachowaniu. Często osoby zagrożone samobójstwem zaczynają rozdawać swoje cenne rzeczy, pisać testament czy poszukiwać pojednania z dawnymi nieprzyjaciółmi. Inne zachowania ostrzegawcze to pogłębiająca się depresja i zniechęcenie widoczne w codziennych zwyczajach danej osoby. Traci ona zainteresowanie szkołą. Oceny pogarszają się z dnia na dzień, przybywa nieobecności. Metody zachęcenia lub przymuszenia jej do nauki nie dają rezultatów. Tematyka śmierci lub samobójstwa zaczyna się pojawiać w pracach pisemnych i plastycznych. Gwałtownie zmienia się masa ciała. Osoba taka je za mało lub za dużo, co powoduje, że jej waga albo drastycznie spada, albo rośnie. Zmieniają się jej godziny snu. Często śpi zbyt dużo lub w ogóle nie potrafi zasnąć. Objawami obydwu skrajności może być ciągłe zmęczenie lub hiperaktywność i nadpobudliwość. Pojawiają się również zmiany w wyglądzie: brak zainteresowania tym, co na siebie zakłada i jak wygląda. Zmianie ulegają także relacje interpersonalne. Osoba zagrożona samobójstwem stara się odizolować od innych. Wycofuje się ze zwykłych zajęć i zainteresowań, ograniczając się do kontaktu z jednym przyjacielem lub z nikim. Jest trudna w kontakcie, pozbawiona entuzjazmu i ponura. Jej cechy osobowościowe i nastrój zmieniają się jak w kalejdoskopie. Po przedłużonym okresie depresji często popada w nagłą euforię, bo wydaje się jej, że znalazła „rozwiązanie” swoich problemów i konfliktów, czyli samobójstwo .

Na zagrożenie samobójstwem mają wpływ także przejściowe sytuacje i stany, które dla osoby dorosłej są nieważne i niewarte uwagi. Dla osoby młodej mogą jednak oznaczać prawdziwą tragedię i – w połączeniu z innymi czynnikami ryzyka – doprowadzić do zamachu samobójczego.

Problemy w szkole mogą być spowodowane naruszeniem obowiązujących norm i przepisów i mogą prowadzić do nieprzyjemności ze strony władz szkoły, a nawet policji. Zmiana szkoły, czy klasy i konieczność zaadaptowania się do nowej społeczności to kolejne źródło stresu dla młodej osoby. Także wywieranie zbyt dużego nacisku przez dorosłych na młodego człowieka w celu wymuszenia na nim lepszych efektów nauki, skuteczności i konkurencyjności może doprowadzić do załamania i zamachu samobójczego. Strata osoby bliskiej również może być niebezpieczna. Dotyczy to zarówno śmierci, czy odejścia członka rodziny, jak i zerwania z przyjacielem, czy sympatią. Ogromne ryzyko niesie ze sobą śmierć samobójcza w najbliższym otoczeniu. Fakt ten wyjaśnia Rita Robinson w swojej książce zatytułowanej „Survivors of Suicide”. Pisze w niej, iż wiele osób których bliscy popełnili samobójstwo, twierdzi, że miało obawy co do tego iż same mogą pójść w ich ślady. Przyczynami tego są: po pierwsze to, że samobójstwo staje im się znana opcją, po drugie osoby takie mogą być bardziej podatne na depresje, chwiejność umysłową i emocjonalną. Podobne znaczenie ma odmowa pomocy, wsparcia, lub okazania miłości od osoby ważnej dla młodego człowieka. Będzie to szczególnie bolesne w przypadku rodzin patologicznych. Inna grupa przypadków dotyczy osób będących ofiarami przemocy lub poniżenia. Zwiększone ryzyko samobójstwa dotyczy osób nadużywających alkohol i narkotyki albo mających z nimi do czynienia w rodzinie.
Do zamachu samobójczego mogą doprowadzić także sytuacje i stany istniejące permanentnie. Mają one szczególne znaczenie, kiedy młoda osoba nie jest w stanie uwolnić się od problemu, np. poprzez zależność materialną od rodziców. Każda patologia życia rodzinnego może doprowadzić do samobójstwa. Będzie tak w przypadku występowania aktów kazirodczych i napastowania seksualnego, poważnych konfliktów między rodzicami, złej komunikacji z rodzicami, nacisków ze strony rodziców, aby uzyskiwać wysokie osiągnięcia w celu zdobycia ich uznania i akceptacji. Ryzyko dotyczy także ludzi młodych, których rodzice są mają chroniczną depresję, są chorzy psychicznie, popełnili samobójstwo, lub zginęli gwałtowną śmiercią na oczach dziecka. Ryzyko zamachu samobójczego dotyczy także osób, których relacje interpersonalne są wadliwe i nie przynoszą satysfakcji. Stąd np. skłonność do agresji fizycznej lub do niewierności. Osoby te mogą charakteryzować się także wahaniami nastroju i skłonnością do wybuchów gniewu. Inna grupa to młodzi ludzie o zaniżonym poczuciu własnej wartości. Ich brak zaangażowania interpersonalnego wynika z przekonania o byciu dla innych ciężarem, z poczucia winy, niepowodzenia i braku kontroli nad swoim życiem .

ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM

Wszystkie groźby samobójcze należy traktować poważnie. Nie można być obojętnym, gdy młody człowiek odchodzi od społeczeństwa czy też usiłuje to uczynić. Wychodząc z założenia, że system społeczny powinien zapewnić każdemu dogodne warunki rozwoju i umożliwiać zaspokajanie potrzeb, trzeba zwrócić uwagę na to, czy przyczyna zachowań suicydalnych nie tkwi w wadliwym funkcjonowaniu życia społecznego. Konieczne jest zainteresowanie się losem ludzi młodych, którzy często nie znają wszystkich możliwości rozwiązania swoich problemów, a zatem nie są w pełni świadomi dokonywanego wyboru. Samobójstwa dzieci i młodzieży są popełniane raczej w wyniku wołania o pomoc niż jako zdecydowane pragnienie rozstania z życiem. Fakt, że często można im zapobiec, jest wystarczającą podstawą wezwania społeczeństwa, aby uczyniło wszystko dla okazania pomocy zagrożonym ludziom. Niepokój tych desperatów udziela się rodzinie i dalszemu otoczeniu. Stąd też liczne instytucje naukowe, organizacje charytatywne, stowarzyszenia międzynarodowe podejmują wysiłki w kierunku ograniczenia zjawiska samobójstw.

Człowieka zagrożonego samobójstwem nie wolno pozostawić samemu sobie – jest to podstawowa zasada w profilaktyce samobójstw. Decydujące znaczenie ma kontakt z takim człowiekiem, również werbalny.

Mitchel Anthony, amerykański suicydolog uważa, że stykając się z załamanym nastolatkiem nie trzeba wpadać w panikę, że nie jest się psychologiem czy innym specjalistą. Ponad 80% osób zagrożonych uzyskuje pomoc od niespecjalistów. Oczywiście, że w sprawach życia i śmierci nie można pozwolić sobie na zbytnią pewność siebie. Trzeba jednak ośmielić się okazując pomoc, pamiętając o kontakcie ze specjalistą . W sytuacja kryzysowej Mitchel Anthony proponuje zastosowanie się do pewnych wskazówek (10 kroków) postępowania terapeutycznego z osobą zagrożoną.

1. Krok pierwszy – zbudowanie pomostu pomiędzy osobą zagrożoną, a osobą, która chce pomóc:
– trzeba być mocnym, mówić tonem życzliwym, ale stanowczym,
– kiedy to tylko możliwe należy dostarczać osobie zagrożonej wzmocnienia pozytywnego za okazanie rozsądku i szukanie pomocy przez skontaktowanie się,
– nie należy osądzać,
– trzeba pokazać zainteresowanie problemem osoby zagrożonej i zapewnić jej oparcie emocjonalne,
2. Krok drugi – słuchanie:
– należy pomóc osobie w sytuacji kryzysowej zacząć mówić i wysłuchać co ma do powiedzenia,
– koniecznie postarać się zrozumieć problemy, które kryją się za wypowiedziami tej osoby.
3. Krok trzeci – ocena rzeczywistości:
– dowiedzieć się czy ma się do czynienia z wysokim stopniem zagrożenia
– jeśli to konieczne, skierować zagrożonego po pomoc do odpowiednich osób,
– nie obiecać zachowania tajemnicy, to może kosztować ludzkie życie.
4. Krok czwarty – ocena natężenia:
– należy ocenić czy osoba zagrożona ma poważne myśli samobójcze, czy jest tylko bardzo wzburzona,
– należy dowiedzieć się co zagrożona osoba czuje.
5. Krok piąty – poważne traktowanie rozmówcy:
– nie można lekceważyć ani umniejszać znaczenia słów zagrożonej osoby, ponieważ pod pozornym spokojem może kryć się ogromne poczucie rozpaczy
– zaufać swoim podejrzeniom, że podopieczny może myśleć o samozniszczeniu
6. Krok szósty – zadawanie poważnych pytań:
– nie należy bać się pytać o myśli samobójcze rozmówcy, ponieważ bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę.
7. Krok siódmy – znalezienie i zmobilizowanie systemów oparcia:
– należy ocenić, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu,
– należy dowiedzieć się, kto jest najważniejszą osoba w jej życiu, czy można się z nią skontaktować, czy będzie pomocna, czy zachowa się wrogo,
– podzielić się własnymi doświadczeniami mówiąc, co pomogło w trudnych okresach.
8. Krok ósmy – podejmowanie działania:
– należy dać osobie zagrożonej coś, czego mogłaby się uchwycić,
– należy skoncentrować się na najważniejszej sprawie i zastosować metody pozytywnego opanowywania problemu, aby ustalić hierarchię problemów i zaplanować działanie
-skłonić rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu zmiany swojej sytuacji,
– jeśli to potrzebne, trzeba przejąć inicjatywę i być stanowczym,
– na ile i kiedy to tylko będzie możliwe, odsunąć osobę zagrożoną od jej głównych środków samozniszczenia.
9. Krok dziewiąty – utrzymanie celu:
– kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, iż tak się stało, konieczne jest dalsze postępowanie, należy upewnić się, że tak się stało,
– jeśli to potrzebne, trzeba spotkać się z daną osobą kilka godzin po pierwszej rozmowie.
10. Krok dziesiąty – przekazanie pałeczki:
– zapewnić „wyspy oparcia” wokół zagrożonej osoby,
– włączyć w to najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób, w tym specjalistów,
– zawsze dbać o to, by osoba zagrożona była ciągle otoczona pomocą .

Aby przeciwdziałać występowaniu prób samobójczych wśród młodzieży należy także tworzyć, zwłaszcza osobom o słabej odporności psychicznej, korzystniejsze warunki rozwoju.

Trzeba otoczyć ciągłą opieką lekarską, głównie psychologiczną, osoby dorastające po to aby móc wcześnie rozpoznać skłonności samobójcze. Należy pomagać im w pokonywaniu trudności, ewentualnie kierować do instytucji udzielających anonimowych porad w tym zakresie. Osobom skłonnym do autodestrukcji trzeba uniemożliwić dostęp do lekarstw z domowej apteczki, uświadomić im jaką krzywdę swoim postępowaniem wyrządzają innym, oraz zapewnić opiekę psychologiczną tym, którzy podjęli już próbę samounicestwienia, żeby nie dopuścić do ich ponownego zamachu na swoje życie.

Ponieważ niewłaściwe środowisko rodzinne w największym stopniu wpływa na podejmowanie prób samobójczych przez młodzież, należy:
– rozszerzyć zakres poradnictwa rodzinnego
– otoczyć szczególna opieką rodziny, w których konflikt uniemożliwia normalne funkcjonowanie,
– wnikliwie opiekować się młodocianymi z rodzin patologicznych,
– udzielać pomocy w likwidacji zaległości w szkole,
– stosować indywidualny tok nauczania,
– systematycznie informować nauczycieli o sytuacji rodzinnej zagrożonego ucznia i rodziców o wynikach dziecka w nauce,
– dążyć do poprawy stosunków klasowych wobec odrzuconego dziecka,
– dbać o prawidłowy przebieg jego kontaktów koleżeńskich,
– troszczyć się o zaspokojenie jego potrzeby akceptacji i przynależności przez włączenie do grup formalnych organizowanych np. na terenie szkoły .