Kryzysowe sytuacje w życiu ludzi nazywane są przez psychologów kryzysami rozwojowymi, kryzysami sytuacyjnymi, kryzysami egzystencjalnymi i kryzysami środowiskowymi. Kryzysy rozwojowe to wydarzenia towarzyszące normalnemu rozwojowi człowieka. Powodują one gwałtowne zmiany w dotychczasowym życiu oraz wywołują silną reakcję emocjonalną. Do tego typu sytuacji zalicza się urodzenie dziecka, podjęcie nowej pracy, rozwód, przejście na emeryturę itp. Kryzysy tego typu uważane są za nieodłączną część naszego życia. Wymagają one zmiany i podejmowania ról, a towarzyszy im napięcie emocjonalne. Z kolei kryzysy sytuacyjne (losowe, incydentalne, traumatyczne) występują w wyniku pojawienia się zewnętrznych, najczęściej nieoczekiwanych wydarzeń. Powstają na skutek śmierci, choroby, wypadku, niespodziewanej utraty pracy itp. Są to wydarzenia nagłe, a reakcja na nie wywołuje silny wstrząs i zaburza poczucie bezpieczeństwa. Kryzys egzystencjalny dotyczy z kolei różnych wewnętrznych konfliktów i lęków związanych z egzystencją. Często kryzysy tego typu uaktywniają się w okresach przełomowych dla człowieka, czasami bez związku z jakimś wydarzeniem. Kryzys egzystencjalny łączy się zazwyczaj z ważnymi sprawami dotyczącymi życiowych celów, zaspokojenia potrzeb, poczucia bezpieczeństwa, autonomii czy wolności. Natomiast kryzysy środowiskowe to naturalne lub spowodowane przez człowieka, katastrofy i klęski żywiołowe, do których można zaliczyć wojny, powodzie, epidemie, trzęsienia ziemi, tornada, susze, klęski głodu, pożary itp. Kryzysy te zagrażają poczuciu bezpieczeństwa, tożsamości, zdrowiu, życiu itp.
W psychologicznych teoriach kryzysu zwraca się uwagę na towarzyszące temu zjawisku uczucia niepokoju i napięcia. Kryzys w ujęciu psychologicznym można rozumieć jako przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagające istotnych zmian. Dużym obciążeniem dla równowagi psychicznej człowieka jest duża liczba narastających po sobie wydarzeń. Są to kryzysy chroniczne, mające miejsce wtedy, gdy w następstwie kryzysu, decydujemy się na patologiczne rozwiązania lub wycofujemy się z podjęcia jakichkolwiek działań. Do typowego kryzysu chronicznego zalicza się następujące cechy: brak motywacji, rezygnację, pogorszenie się relacji społecznych, wycofanie się, rezygnację z ponoszenia odpowiedzialności, bierność, bezradność itp.
Kryzys wpływa na funkcjonowanie człowieka w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej. W sferze poznawczej towarzyszą mu treści autodeprecjacyjne, wyrażające zagubienie, chaos i niemożność panowania nad sytuacją. Myślimy wtedy: „to już koniec”, „jest beznadziejnie”, „to niesprawiedliwe”, „dłużej nie wytrzymam”, „co jeszcze może mi się przydarzyć”, „jestem do niczego” itp. W sferze emocjonalnej odpowiadają mu uczucia smutku, lęku, bezradności, osamotnienia, strachu, poczucia izolacji, zwątpienia, apatii, wściekłości, rozpaczy, bezsilności itp. Z kolei sfera behawioralna (intencje) skłania do podjęcia działań. Nasz organizm reaguje wtedy bezsennością, płaczem, bólami głowy, zaburzeniami łaknienia, poceniem się, kołataniem serca, uczuciem duszności, poceniem się itp. Myślimy wówczas: „skończyć z tym”, „uciec”, „schować się”, „zaakceptować”, „zobojętnieć”, „pogodzić się”, „uciec”, „zawalczyć”, „znaleźć rozwiązanie” itp. Podejmujemy też konkretne działania: wycofujemy się, prosimy o pomoc, rozmawiamy, organizujemy pomoc, czekamy, tłumaczymy się, walczymy, uciekamy, uczymy się nowych rzeczy, uciekamy przed problemem itp.
Literatura:
- Badura-Madej W. (wybór), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych. Katowice 1999.
- Ekman P., Davidson R. J. (red.), Natura emocji. Podstawowe zagadnienia. Gdańsk 1999.
- Mellibruda L., Zarządzanie zmianą. „Remedium” 2000 nr 3, s. 6-10.
- Miturska E., ABC interwencji kryzysowej. „Świat Problemów” 2012 nr 7, s. 5-8.
- Surzykiewicz J., Człowiek w sytuacjach kryzysowych w aspekcie zadań i granic pedagogiki społecznej i pracy socjalne. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2003 nr 4, s. 3-9.
Dodaj komentarz