Pojęcie zrównoważonego rozwoju od pewnego czasu funkcjonuje w przestrzeni medialnej, a także w literaturze, i to nie tylko fachowej. Jednak przeciętny obywatel prawdopodobnie nie do końca orientuje się w znaczeniu tego terminu. Jak się okazuje, choć nazwa brzmi nieco abstrakcyjnie, zrównoważony rozwój dotyczy w pewnej mierze naszego codziennego życia.
Termin zrównoważony rozwój identyfikują wyrazy zrównoważony (w znaczeniu harmonijny, spójny) oraz rozwój. Zagadnienie to pojawiło się na gruncie zmian w podejściu do ochrony środowiska już w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku, choć wówczas jeszcze w dość ulotnej formie. Zaczęły powstawać bowiem w tym czasie różnorodne koncepcje dotyczące zmniejszenia negatywnego wpływu zanieczyszczeń na gospodarkę świata. W latach sześćdziesiątych obiektem szczególnej troski stały się już systematycznie rosnące potrzeby materialne ludzi przy odczuwalnie malejącym potencjale zasobów naturalnych Ziemi. Później włączono do światowej dyskusji nad kondycją globu jeszcze inne komponenty. Zainteresowanie ochroną środowiska w kontekście równowagi świata wzrastało wraz z rozwojem ekologii jako nauki i dziedziny życia, i przekładało się na usystematyzowane działania w tym obszarze, wskazując tym samym kierunek do poszerzenia badań teoretycznych, i jednocześnie rozwijania działalności praktycznej. Zaraz potem idea zrównoważonego rozwoju weszła do regularnej dyskusji interdyscyplinarnej.
Ideę zrównoważony rozwoju nazwano tak po raz pierwszy w roku 1980, choć wówczas jeszcze termin ten nie przyjął się. Siedem lat później ukazał się dokument zatytułowany znamiennie „Nasza wspólna przyszłość”, który wprowadził formalnie określenie to do międzynarodowej terminologii. Terminem zrównoważony rozwój nazwano w publikacji taki sposób zaspokajania potrzeb współczesnych mieszkańców Ziemi, który nie ogranicza potrzeb pokoleń przyszłych. Wraz z nazwaniem nowego nurtu zaczęły się rodzić definicje, których dziś nie sposób zliczyć. Już w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku było ich prawie czterysta. W systemach definiowania pojęcia zrównoważony rozwój na plan pierwszy wysunęły się trzy główne nurty: przyrodniczy, ekonomiczny i społeczny. Ich trwały byt wynika z połączenia w jeden organizm pojęciowy istoty trzech składników: poszanowania środowiska, wzrostu gospodarczego oraz postępu społecznego. Dziś więc wyróżniamy trzy fundamentalne filary zrównoważonego rozwoju: środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Jego wymiar ekologiczny przejawia się w szacunku dla naturalnego środowiska przyrodniczego, ekonomiczny – w rozwoju gospodarczym świata, natomiast społeczny – w polepszeniu jakości życia społeczeństw. Trzeba zaznaczyć, że idea zrównoważonego rozwoju opiera się na równości tych trzech środowisk, i żadne z nich nie może się w tym układzie wyróżniać.
Polityka zrównoważonego rozwoju jest obecnie realizowana w wielu obszarach ludzkiej działalności. W Polsce regułę zrównoważonego rozwoju wpisano do Konstytucji RP, a wyraża ją artykuł piąty: „Rzeczpospolita Polska […] zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. W społecznościach lokalnych idea ta jest szczególnie widoczna w samorządach miejskich, gdzie przejawia się w postaci opracowania i realizacji obligatoryjnych programów o charakterze strategicznym. Strategie zrównoważonego rozwoju należą formalnie do podstawowych instrumentów zarządzania miastem. Dokumenty te powstają na szczeblu lokalnym, ale przy współpracy z administracją regionalną i krajową. Przyjmuje się w ogóle, że poziom lokalny najbardziej odpowiada naturze pojęcia zrównoważony rozwój. Trzeba jednak wiedzieć, że programy zrównoważonego rozwoju tworzone są w różnorodnej skali: od globalnej do lokalnej. Na każdym etapie funkcjonują podmioty o niejednolitym stopniu rozwoju i indywidualnych cechach, dlatego koncepcje zrównoważonego rozwoju różnią się od siebie. Na szczeblu lokalnym w ich projektowaniu wykorzystuje się konsultacje nie tylko z jednostkami administracji wyższego rzędu, ale również współpracę ze wszystkimi instytucjami samorządowymi i organizacjami pozarządowymi.
Kierowanie rozwojem zrównoważonym miast w oparciu o dokumenty strategiczne wymaga szeroko zakrojonej pracy koncepcyjnej i wykonawczej – między innymi projektowania, podejmowania decyzji, rozdzielenia zadań, koordynowania całości procesu, a także monitorowania i oceny wszystkich etapów realizacji projektu. Wsparciem dla polityki zarządzania rozwojem zrównoważonym miast są też narzędzia planistyczne, legislacyjne, instytucjonalne, budżetowe i inne. Podejmując się opracowania strategii zrównoważonego rozwoju, wykonuje się ponadto szereg czynności metodologicznych: definiuje się teren działań, cele priorytetowe i cele niższego rzędu, przygotowuje komplet narzędzi, i określa źródła finansowania. Priorytetem jest ponadto diagnoza poziomu wyjściowego (problemów w środowisku) i wypracowanie metod naprawczych w odniesieniu do konkretnych zjawisk negatywnych.
Przyjmuje się, że miasta zrównoważone utrzymują infrastrukturę gospodarczą, płaszczyznę społeczną oraz środowisko przyrodnicze w równowadze – tak, by służyły mieszkańcom i turystom oraz zaspokajały ich potrzeby nie tylko dziś, ale także w przyszłości. W skład europejskiej listy centrów zrównoważonego rozwoju wchodzą między innymi miasta Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Szwecji i Łotwy. W krajach tych powstają osiedla, a nawet całe miasteczka – często w opuszczonych dzielnicach, na terenach poprzemysłowych i powojskowych – w miejscach zrekultywowanych i czystych pod względem ekologicznym. Małe zrównoważone miasta wznosi się również od podstaw. W Hiszpanii na przykład projektuje się miasteczka ekologiczne. Tylko 11 procent jednego z nich, nazwanego Logrono Montecorvo, tworzą budynki, pozostały obszar przeznaczono natomiast do rekreacji, wypoczynku i produkcji energii odnawialnej. Miasta i osiedla zrównoważone charakteryzuje uporządkowana przestrzeń architektoniczna i przyrodnicza, zwarta zabudowa, niewielki ruch pojazdów silnikowych, odnawialne źródła energii, oszczędność paliw energetycznych i wody, segregowanie odpadów, walka z patologiami społecznymi, itp. Planowanie nowych założeń architektonicznych w tych miejscach polega na integralnym połączeniu stref mieszkalnych z usługowymi, wypoczynkowymi, rozrywkowymi oraz z zakładami pracy. Niezbędne zaplecze, takie jak szkoły podstawowe, żłobki i przedszkola, a także ośrodki zdrowia lokalizuje się odległości ośmiuset metrów od miejsc zamieszkania. Z kolei w dalszej przestrzeni znajdują się szkoły średnie, placówki kultury, szkoły wyższe, centra handlowe itd. Miasto zrównoważone dysponuje też dużą powierzchnią terenów zielonych.
Również polskie miasta zmieniają od kilku dekad swój wizerunek. Model ten ewoluuje głównie od momentu przeobrażeń ustrojowych w Polsce i później od chwili wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. Od tego czasu obserwuje się dynamiczny proces przechodzenia polskich miast górniczych, wojskowych, ośrodków przemysłu lekkiego i ciężkiego itp. do interdyscyplinarnych struktur, w których dominują usługi kapitałowe, telekomunikacyjne, ubezpieczeniowe i inne związane z rozwojem działalności gospodarczej, w tym także małych i średnich przedsiębiorstw. Miasta tego typu rozwijają intensywnie zaplecze zdrowotne, opiekuńcze, oświatowe, rekreacyjno-turystyczne, gastronomiczne, handlowe i inne. Dużo wagi przywiązuje się dziś do rekonstrukcji zabytkowych budowli, rewitalizacji zaniedbanych terenów, a także rozbudowy stref wypoczynkowych i ekologicznych, które mają służyć zdrowiu, rekreacji, rozrywce, i nauce. Tendencja ta wpisuje się w ogólnoświatowe strategie zrównoważonego rozwoju.
- Indeka L., Karaczun Z.M., Człowiek a środowisko przyrodnicze. Warszawa 1995.
- Lewandowska A., Koncepcja miasta zrównoważonego i próby jej wdrożenia w europejskiej przestrzeni osadniczej. [w:] Sadowy K. (red.), Miasto – nauka, sztuka, gospodarka. Warszawa 2014. https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/3713/Lewandowska_A_Koncepcja%20miasta%20zr%C3%B3wnowazonego%20i%20pr%C3%B3by%20jej%20wdro%C5%BCenia%20w%20europejskiej%20przestrzeni%20osadniczej.pdf?sequence=1 – dostęp online.
- Parysek J.J., Od „miasta socjalistycznego” do nowoczesnego miasta XXI wieku. (Krótka retrospekcja z perspektywy początku 2017 r.). „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna” 2017 nr 38. https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/view/12438 – dostęp online.
- Rokicka E, Woźniak W., W kierunku zrównoważonego rozwoju. Koncepcje, interpretacje, konteksty. Łódź 2016. http://socjologia.uni.lodz.pl/pliki/32-w_kierunku_zrownowazonego_rozwoju.pdf – dostęp online.
- Sagan S., Rozwój zrównoważony a współczesne przedsiębiorstwa. [w:] Zarządzanie proekologiczne na rzecz zrównoważonego rozwoju regionalnego. Lublin 2011. http://bc.pollub.pl/Content/666/PDF/proekologiczne.pdf – dostęp online.
- Sobczyński D., Elementy zarządzania zrównoważonym rozwojem na poziomie jednostki samorządu terytorialnego. [w:] Zarządzanie proekologiczne na rzecz zrównoważonego rozwoju regionalnego. Lublin 2011. http://bc.pollub.pl/Content/666/PDF/proekologiczne.pdf – dostęp online.
- Żemigała M., Ekologiczny kontekst zarządzania. [w:] Glinka B., Kostera M. (red.), Nowe kierunki w organizacji i zarządzaniu. Warszawa 2012.
Dodaj komentarz