W świecie starożytnym jajo było uważane za symbol płodności oraz początku życia i narodzin. Według mitologii indyjskiej świat powstał z ogromnego jaja. Również mitologia śródziemnomorska ma swoją historię o Jaju Świata, z którego wysypało się wszystko, co do niego przynależy. Jajko to również ważny symbol świąt wielkanocnych. Szczególnie to pomalowane na czerwono, symbolizujące zwycięstwo życia nad śmiercią i zmartwychwstanie. Malowanie jaj wiązało się dawniej z magią. Jajka malowano już w starożytności – są o tym wzmianki w starożytnych pismach. Najstarsza zachowana polska pisanka pochodzi z X wieku. Odnaleziona w pozostałościach domu w Opolu, stanowiła prawdopodobnie ofiarę w jakimś obrzędzie religijnym. Badania archeologiczne wykazały, że najdawniejsze pisanki malowano we wzory niemal identyczne jak dziś. Motywy geometryczne, roślinne, zoomorficzne itp. miały wówczas znaczenie magiczne. Na europejskich dworach znane były też jaja wykonane ze szlachetnych metali i zdobione cennymi kamieniami.
Zwyczaj malowania jaj celebrowany jest w wielu krajach. W Polsce nazywamy je pisankami lub kraszankami. Słowo pisanka pochodzi od czasownika pisać i imiesłowu pisany, co w dawnej polszczyźnie oznaczało też rysować, malować, zdobić, barwny, malowany, wzorzysty. Nazwa kraszanka pochodzi z kolei od czasowników kraszać i krasić oraz imiesłowu kraszany – czyli upiększać, zdobić, farbować, barwić, malować. Do XVI wieku używany był w Polsce wyraz kras, czyli kolor, barwa. Pisanka od kraszanki różni się tym, że zdobiona jest ornamentem, natomiast kraszanka malowana jest gładko na jeden kolor. Pisanki przed włożeniem do farby pokrywano dawniej wzorem wykonanym z wosku. Ornamenty uzyskiwano poprzez narysowanie na jajku wzorów, których nie pokrywała farba. Po farbowaniu wyskrobywano też wzór ostrym narzędziem. Pisanki były dawniej zazwyczaj dwubarwne, a ich desenie określano nazwami: „w gałązki”, „w drabinki”, „w wiatraczki”, „w jabłuszka”, „w serduszka”, „w kogutki”, „w sosenki”, „w dzwoneczki” itp. Nadając pisankom i kraszankom kolor posługiwano się najczęściej wywarem z cebuli, z listków kwiatów malwy, ze zboża, z warzyw i z kory drzew. Czarny kolor uzyskiwano z kory dębu, zielony ze źdźbeł młodego zboża, różowy z buraka ćwikłowego, a żółty i brązowy z cebuli. Popularna była też dawniej, dostępna u wędrownych handlarzy, tzw. brezylia, czyli drobne kawałki drewna lub kory drzew południowoamerykańskich. Brezylia dawała jajom różne barwy. W zależności od składników i mocy wywaru uzyskiwano kolory: czerwony, niebieski, fioletowy, czarny, brązowy i żółty.
Malowane jajka służyły dawniej jako prezenty. Obdarowywano nimi dzieci, przyjaciół i krewnych. Pisankę ofiarowywała dziewczyna chłopcu, który wyróżnił ją w tańcu. W okresie od Wielkanocy do Zielonych Świąt, w czasie tzw. „zielonego karnawału” wymieniano pisanki jako symbol miłosnych wyznań. Kolorowe jajka stanowiły też wykup od oblewania. Po uroczystym śniadaniu niedzielnym zbierano dawniej skrzętnie skorupki jaj, kruszono je i rozkładano na strychu i w piwnicy, by uchronić dom przed robactwem lub myszami. Sypano skorupki jaj kurom, by dobrze się niosły oraz zakopywano je w polu, na dobry urodzaj. Po zjedzeniu jajka wielkanocnego należało rozgnieść dokładnie skorupkę, aby nie posłużyła ona czarownicom do czarnej magii lub do powietrznych podróży. Wynoszenie malowanych jaj z domu po zachodzie słońca miało przynieść nieszczęście.
Literatura:
1. Chudzińska-Świątecka J., „Wesoły nam dzień dziś nastał”. „Wiedza i Życie” 1996 nr 4, s. 33-35.
2. Karwan K., Jaja wielkanocne, norymberskie i inne. „Aura” 2000 nr 4, s. 29-30.
3. Lewańska T., Jajko – początek wszystkiego. „Wychowanie w Przedszkolu” 2001 nr 4, s. 217-218.
4. Liberek J., O nazwach wielkanocnych. „Wychowanie w Przedszkolu” 2000 nr 4, s. 210-217.
5. Wójcik T., O poście, jajku i święconym. „Wiedza i Życie” 1997 nr 4, s. 33-36.
6. Zgonek E., Zanim pojedziemy z wielkanocnym kurkiem. „Wychowanie w Przedszkolu” 1996 nr 3, s. 148-154.
Dodaj komentarz