Epoka Odrodzenia w Europie i jej czołowa ideologia humanizmu, przyniosły dużą nadzieję i wiarę w nieograniczone możliwości człowieka. Wielkie odkrycia geograficzne zapoczątkowały ekspansję państw europejskich w kierunku nowych ziem i rozszerzyły średniowieczne horyzonty poza Europę. Charakterystyczne dla Renesansu podmiotowe traktowanie człowieka jako kreatora własnych losów pozwoliło na nadanie wielkiego znaczenia idei pokoju. Dostrzegano jednak także zagrożenia, dlatego wojnę traktowano jako zjawisko społeczne i polityczne, uwarunkowane wieloma przyczynami. Na takim właśnie tle zrodziły się renesansowe koncepcje idealnych społeczeństw, zaprezentowane najbardziej wyraziście w pracach Tomasza Morusa, Tomasza Campanelli i Franciszka Bacona.
Tomasz Morus to najwybitniejszy humanista angielski. Jego koncepcje zaszczepiły do filozofii wojny i pokoju tzw. literaturę utopijną, traktującą o doskonałych społeczeństwach i państwach, w których nie istnieją wojny lub prowadzone są jedynie w ostateczności – kiedy chodzi o obronę państwa czy obalenie tyranii. Morus uważał, że jeśli wojnie nie można zapobiec, należy robić wszystko, by pociągnęła za sobą jak najmniejsze straty.
Poglądy włoskiego myśliciela, Tomasza Campanelli, również odnosiły się do wojen rozumianych jako ostateczność. Wojny takie uważał Campanella za sprawiedliwe i ostrzegał przed niehumanitarnym postępowaniem z jeńcami. Nie traktował on wojny jako celu samego w sobie, ale przestrzegał przed pochopnym jej wypowiadaniem, zachęcając do wykorzystania pokojowych środków w celu zażegnywania konfliktów.
Poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o źródła wojen poświęcone były pisma innego słynnego myśliciela epoki Renesansu, Franciszka Bacona. Usiłując zbudować podstawy teoretyczno-prawne nowożytnego państwa, Bacon domagał się między innymi rozwijania zdolności wojskowych, organizacji nowoczesnej armii angielskiej oraz dobrej gospodarki. Działania te miały zabezpieczyć kraj przed wyniszczającymi wojnami wewnętrznymi, a jednocześnie stwarzały przesłanki do prowadzenia wojen zewnętrznych. Bacon postulował utrzymanie sił zbrojnych, pozwalających nie tylko odeprzeć agresję, ale prowadzić również działania zaczepne. W tym kontekście mówił także o potrzebie wytwarzania nowoczesnej broni. Stawał się tym samym rzecznikiem wojen zaborczych oraz polityki kolonialnej, która przyniosłaby Anglii rozkwit i podkreśliła jej potęgę.
Z kolei francuski myśliciel Bodin kwestię wojny uważał za najtrudniejszą do jednoznacznego rozstrzygnięcia. Uważał, że należy uwzględnić w tym względzie przykłady historyczne, warunki ustrojowe, a także charakter samej wojny – sprawiedliwy lub niesprawiedliwy.
O istocie wojny i pokoju wypowiadał się również Machiavelli, który uważał, że człowiek z natury obdarzony jest energią i wolą działania. Cechy te może spożytkować w ramach dobrze zorganizowanego państwa, zapewniającego swoim obywatelom poczucie szczęścia, wolności i bezpieczeństwa, poprzez dobrą organizację gospodarki, sprawiedliwe stosunki społeczne, i odpowiednie prawodawstwo. Wojnę traktował Machiavelli jako ostateczność. Przedkładał on wojny obronne nad wojny zaborcze, wskazując, że w państwach cieszących się wolnością i zdolnych do obrony, rozwija się nie tylko ich gospodarka, ale również wartości moralne.
Literatura:
- Borgosz J., Plan powszechnego i trwałego pokoju – Jeremiasz Bentham. „Oświata i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 29-31.
- Borgosz J., Początki myśli polemologicznej i irenologicznej. „Oświata i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 8-11.
- Borgosz J., Pokój jako wolność od potrzeb niekoniecznych. „Oświata i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 15-18.
- Borgosz J., Pokój – panowanie królestwa rozumu. „Oświata i Wychowanie” 1989 nr 17, s. 26-28.
- Rosa R., Wybrane koncepcje wojny i pokoju w dziejach myśli filozoficznej. Wartości historyczne i współczesne. Cz. 1. „Przysposobienie Obronne – Obrona Cywilna w Szkole” 1993 nr 1, s. 56-61; Cz. 2 – nr 2, s. 116-122; Cz. 3 – nr 3, s. 173-178; Cz. 4 – nr 5, s. 293-298.
Dodaj komentarz