Litwa – atrakcje turystyczne

Nazwę „Litvea” zanotowano po raz pierwszy w 1009 roku, Litwini ukształtowali się jako naród w wieku XII, natomiast początki państwa litewskiego sięgają wieku XIII. Historia Litwy jest ściśle związana z naszymi dziejami. Od 1385 roku państwo litewskie zostało połączone jednym berłem z Polską i oba kraje prowadziły wspólną politykę zagraniczną. Z chwilą zawarcia Unii Lubelskiej w 1569 roku Polska i Litwa stanowiły jedno państwo. W końcu XVIII wieku Litwa znalazła się niemal w całości w zaborze rosyjskim. Niepodległym państwem stała się Republika Litewska w 1918 roku, choć ostatecznie jej granice ustalono w 1923 roku i trwała Litwa w wolności jedynie do drugiej wojny światowej. Od czerwca 1944 roku, po krótkim okresach władzy radzieckiej w czasie wojny, a potem niemieckiej, została przyłączona do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Litwa ponownie cieszy się wolnością od marca 1990 roku. Od tego czasu potencjał turystyczny tego kraju jest coraz lepiej wykorzystywany, bowiem historyczne miasta i państwa europejskie w sposób naturalny przyciągają turystów.

Litwa to dziś ponad trzymilionowe państwo o powierzchni 65 tysięcy km², które graniczy z Łotwą, Rosją, Białorusią oraz Polską i ma bezpośredni dostęp do Morza Bałtyckiego na odcinku około stu kilometrów. Administracyjnie dzieli się Litwa na czterdzieści cztery rejony i trzy wydzielone terytoria oraz jedenaście wydzielonych miast. Państwo to ma bezpośrednie połączenia lotnicze z wieloma krajami oraz średnio rozbudowaną sieć dróg. Na Niemnie działa też żegluga śródlądowa. Dużym portem morskim jest Kłajpeda. Losy okręgu Kłajpedy były zupełnie inne niż pozostałej części Litwy. Jego historia wiąże się głównie z ekspansją zakonu krzyżackiego. U wyjścia z Zalewu Kurońskiego założyli oni twierdzę Memel (której nazwa powstała od niemieckiej nazwy Niemna), włączając do swoich ziem odcinki na północnym brzegu Niemna oraz wzdłuż Zalewu Kurońskiego. Miasto Memel zostało później nazywane przez ludność litewską Kłajpedą. Ziemie te pozostawały długo w posiadaniu Prus, a później Rzeszy Niemieckiej. W 1923 roku zostały przekazane Litwie i funkcjonowały w obrębie tego państwa jako tzw. Mała Litwa.

Najczęściej turyści odwiedzają Wilno, którego symbolem jest między innymi Ostra Brama ze słynnym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Wilno było przez kilkaset lat największym ośrodkiem na ziemi litewskiej. Początki miasta sięgają XIII wieku. W ramach połączonej z Polską Litwy rozwijało się później jako stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego i należało do większych i zarazem najbogatszych miast ówczesnej Rzeczypospolitej. Od XVI wieku do drugiej wojny światowej Wilno było też ważnym ośrodkiem polskiej kultury. Z tamtych czasów pozostało mnóstwo zabytków (odnowionych w ostatnich latach), które wiążą się z polską i litewską kulturą. Zespołem o wybitnej wartości, wpisanym na światową listę dziedzictwa historycznego i kulturalnego UNESCO, jest historyczne centrum miasta, z zabytkami w stylu gotyckim, renesansowym, barokowym i klasycystycznym. Wśród zabytków Wilna wyróżniają się też liczne kościoły i klasztory, Wzgórze Giedymina, Uniwersytet Wileński, zabytkowy cmentarz na Rossie i inne. Na Wileńszczyźnie znajduje się też Geograficzne Centrum Europy i Park Centrum Europy, wpisany na listę UNESCO zespół pięciu grodzisk w Kierniowie, pierwszej stolicy Litwy oraz jej druga stolica Troki, z zamkiem księcia Witolda, położonym na wyspie na jeziorze Galve.

Krajobraz kulturowy i naturalny Litwy stanowi dziś ogromny potencjał turystyczny tego kraju. Powierzchnia państwa ma cechy polodowcowe, a ponad połowę zajmują niziny. Na zachodzie kraju, w obrębie historyczno-geograficznego regionu Żmudzi rozciąga się Wyżyna Żmudzka, na południu natomiast Wyżyna Sudawska z licznymi jeziorami, w tym z rezerwatem ptactwa wodnego na jeziorze Žuvintas. Całą wschodnia część Litwy zajmuje pas wzniesień morenowych Pojezierza Wileńskiego. Na wschód od Wilna, w pobliżu Miednik, znajduje się najwyższe w kraju wzniesienie, liczące 291 metrów n.p.m. Około ¾ powierzchni Litwy wchodzi w obręb dorzecza Niemna, która to rzeka wyznacza popularność turystyczną kraju. Niemen jest dla Litwinów bardzo ważnym symbolem. Płynął dawniej Niemen przez Rosję, Litwę i Prusy, i wpadał do Zalewu Kurońskiego. Drogą to spływały wówczas produkty leśne i rolne z Rosji i Litwy do Królewca.

Niemen to najdłuższa z blisko siedmiuset rzek Litwy. Jego całkowita długość wynosi 937 kilometrów, z czego 475 jest na terytorium Litwy. Rzeka bierze swój początek na Białorusi i uchodzi do Zalewu Kurońskiego. Środkowy jej odcinek stanowi dominujący element krajobrazu południa Litwy. W tym miejscu Niemen ma cechy dzikiej rzeki, o dużej prędkości przemieszczania się wody. Doliny tworzą tam niemal pionowe ściany, o wysokości dochodzącej do siedemdziesięciu metrów. W tym właśnie miejscu powstawały dawniej twierdze, zamki i klasztory, chroniące przed ekspansją krzyżacką. Budowle te nie dotrwały do naszych czasów, ale związane z nimi legendy i podania stanowią dziś nie lada atrakcję. Na terytorium Litwy zachwycają też starorzecza, których jest tam wiele. Z niektórymi z nich wiążą się również ciekawe opowieści. Na południu Litwy, wśród malowniczych kompleksów leży uzdrowisko Druskienniki, które przyciąga liczne rzesze turystów. Druskienniki zawdzięczają swoje powstanie źródłom mineralnym i były znanym kurortem już przed pierwszą wojną światową. W pobliżu Druskiennik stoi dworek, w którym dużo czasu spędzał Józef Piłsudski.

Na zachód od Wilna rolę miejscowości rekreacyjnej pełnią Troki, niewielkie miasteczko znane z mniejszości tatarskiej i karaimskiej. Nad brzegiem Niemna leży też Merecz z czternastowiecznym zamkiem. Dalej są atrakcyjne turystycznie miasta i miasteczka: Mariampol, który rozwinął się w wieku XVIII jako ośrodek przyklasztorny księży marianów, Olita oraz uzdrowisko Birsztany i Pren. Okręgi Mariampol i Olita wchodzą w skład Euroregionu Niemen. Niemen przepływa też przez Wyżynę Sudawską, tworząc tzw. Pętlę Birsztańską, będącą jednym z najatrakcyjniejszych krajobrazowo miejsc Litwy. Potem jest już Kowno i rzeka zwalnia swój bieg. Kowno po przyłączeniu Wilna do Polski w okresie międzywojennym, pełniło zastępczo rolę stolicy i w tym okresie bardzo się rozrosło. Po drugiej wojnie światowej wybudowano w pobliżu miasta system zapór, w wyniku czego powstał Zalew Kowieński, o powierzchni 53,5 km2. Na lewym brzegu zalewu pozostał prawosławny klasztor i cerkiew z XVIII wieku.

Kowno jest drugim co do wielkości miastem Litwy. Zostało założone w końcu wieku XIII w rozgałęzieniu Niemna i rzeki Wilii. Na jego rozwój wpłynęła w znacznym stopniu twierdza, zbudowana przez Rosję jako osłona od strony Prus Wschodnich. Cennym zabytkiem jest tu zespół zabudowy starego miasta. Najstarszą pamiątką świetności miasta jest zrujnowany gotycki zamek z XIII-XVI wieku. Na północ od Kowna urodził się Czesław Miłosz. W Szetejnie mieści się Centrum Kulturalne jego imienia. Na Kowieńszczyźnie znajdują się też słynne Kiejdany, czyli miasto Radziwiłłów. Jest to jedno z najstarszych miast Litwy, z zachowanym siedemnastowiecznym układem architektonicznym oraz rynkiem z XVI wieku. Z kolei w niedalekich Rumszyszkach mieści się interesujący skansen, reprezentujący wszystkie regiony etnograficzne Litwy. W pobliżu Kowna Niemen zmienia swój bieg, skręcając na zachód. W dolnym biegu rzeki znajduje się wiele przedchrześcijańskich grodzisk. Dalej jest miasto Jurbor, historyczne centrum tego obszaru. Z kolei w pobliżu Tylży wznosi się święta litewska góra Rambinas.

W pobliżu Bałtyku Niemen rozdziela się na szereg odnóg, które tworzą obszerną deltę i szereg małych wysp. Ośrodkiem rybołówstwa i przetwórstwa rybnego jest tu niewielkie miasteczko Rusné. Na północ od ujścia Niemna znajduje się, schowane wśród bagien, lagunowe jezioro Kroku-Lanka oraz naturalne rezerwaty krajobrazowe, ichtiologiczne i ornitologiczne. Północne ramię delty Niemna tworzy granicę między Litwą a Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Są tam piękne nadmorskie krajobrazy, w tym wędrujące wydmy piaszczyste na Mierzei Kurońskiej, wpisane na listę UNESCO. Osiągają one niejednokrotnie wysokość do sześćdziesięciu metrów. Mierzeja Kurońska oraz delta Niemna to silnie zabagniony rejon, w około 1/3 porośnięty podmokłymi lasami. Istniał tu przed wojną znany ośrodek rekreacyjny Nida, który po połączeniu z okolicznymi wsiami w 1961 roku, otrzymał nazwę Neringa-Nida. Dziś to dwuipółtysięczne miasto. W Kłajpedzie mieści się z kolei główny port Litwy z odbudowaną starówką. Niemen oraz jego dopływy to wodne centrum turystyczne Litwy. Jest tu wiele szlaków żeglarskich i kajakowych, a turystów wożą po rzece statki żeglugi śródlądowej oraz wodoloty.

Dużą atrakcją Litwy są też puszcze: Orańsko-Druskiennicka, Rudnicka, Kozłorudzka Jurbarska i Ruska oraz lasy i często występujące rojsty, a także urozmaicające krajobraz rzeki i niewielkie jeziora. Jezior jest na Litwie około trzech tysięcy, z czego 80% znajduje się na Pojezierzu Wileńskim. Największe jezioro litewskie Dryświaty leży na granicy z Białorusią. Jego powierzchnia wynosi 45 km2. Do większych jezior zalicza się też Dzisna, Duś i Jezioro Wisztynieckie. W północnej części Litwy atrakcją dla turystów są krasy gipsowe w okolicy Birż, złoża dolomitów nad rzeką Muszą oraz złoża wapieni w okolicy Akmené. Występują tu też liczne bagna, w tym kompleks bagienny Kamanos. Do największych obszarów leśnych tego regionu należy Puszcza Birżańska. W regionie Jeziors spotyka się osiedla starowierców, którzy osiedlili się tu w XVII i XVIII wieku.

Charakterystyczny jest też krajobraz turystyczny historycznej Żmudzi, czyli tzw. Dolnej Litwy. Żmudź jest w większości pagórkowatą wyżyną. Jest tu wiele jezior z bogatą fauną i florą, na przykład Płotele, Łukszta, Birzule i inne. W 1999 roku powstał na tym terenie Żmudzki Park Narodowy z malowniczymi polodowcowymi jeziorkami. Największym miastem regionu północnej Litwy są Szawle, stanowiące bazę wypadową dla całego regionu. Miasto rozwinęło się w drugiej połowie wieku XIX. Znany jest też Poniewież, stare miasto nad rzeką Niewiażą, założone w XVI wieku oraz rezydencja Radziwiłłów Birże. Dziesięć kilometrów od Szawli leży Góra Krzyży, jedna z największych atrakcji turystycznych Litwy. Umieszczono na niej tysiące krzyży, które symbolizują wiarę Litwinów w zwycięstwo. Natomiast Pałąga to największe i najbardziej znane już od drugiej połowy wieku XIX uzdrowisko nadmorskie. Jego atrakcją są drewniane wille, park i pałac Tyszkiewiczów z kolekcją bursztynów. Do Jana Karola Chodkiewicza należało niegdyś ładne miasteczko Kretynga, z zabytkowym klasztorem franciszkanów i kościołem.

Litwa to atrakcyjne państwo, które zasługuje na liczne odwiedziny turystów. Zagubiono dawniej pomiędzy państwowością niemiecką, polską, litewską i rosyjską, od 1990 roku pokazuje światu swoje atrakcyjne oblicze, wykorzystując w tym celu fundusze napływające z Unii Europejskiej. Choć pod względem bazy turystycznej jest tu jeszcze dużo do zrobienia, naturalne warunki krajobrazowe i historyczne pamiątki, stanowią niewątpliwą atrakcję dla zwiedzających.

Literatura:

1. Kijkowska-Wiślińska Z., Impresje litewsko-łotewskie. „Geografia w Szkole” 2010 nr 5, s. 19-28.
2. Kunka T., Niemen – główna rzeka Litwy. „Geografia w Szkole” 1996 nr 4, s. 244-245.
3. Maryański A., Litwa. Łotwa. Estonia. Warszawa 1993.